Heilig Hartbeelden

Aanvullingen en correcties over kunst en beelden in de gemeente Breda worden zeer gewaardeerd. U kunt uw informatie zenden naar het emailadres als vermeld op de pagina INFO / CONTACT
Laatste update van deze pagina 26-5-2023

In de zeventiende eeuw had Margaretha Maria van Alacoque een aantal verschijningen, waarbij Jezus haar zijn Heilig Hart toont en haar een aantal beloftes deed voor degenen die het Heilig Hart in ere houden. Aan het eind van de negentiende eeuw bloeide de devotie voor Jezus Heilig Hart op. Het Hart van Jezus wordt in de kerkkunst gewoonlijk afgebeeld als een geopende borstkas met daarin een bloedrood hart met een vlam. Het hart staat voor de persoon van Christus’ Leven en Lijden, terwijl de vlam de Liefde en Barmhartigheid representeert.
Uit onderstaande afbeeldingen blijkt dat tussen de beelden onderling veel overeenkomsten zijn maar ook veel verschillen. Overeenkomsten zijn de stand van het lichaam, de kleding, de haardracht, de gelaatsuitdrukking en de grootte van het beeld, dat meestal levensgroot is. Verschillen zijn voornamelijk de houding van de armen/handen en de attributen die Jezus vast houdt. Eén of twee armen/handen zijn meestal gericht naar het hart of gespreid naar beneden gericht als een welkomstgebaar naar het volk. Dit in tegenstelling tot de orantehouding, waar de handen op oorhoogte gehouden worden. De orantehouding is een gebedshouding waarbij de handen naar God gericht zijn.
Achter het hoofd wordt niet zelden een aureool, stralenkrans of nimbus afgebeeld. Het is een ring van licht om het lichaam van goddelijk of heilige personen. Een aureool kan ook de straling of lichtkrans aanduiden – doch minder juist – die alleen het hoofd omgeeft. Omstreeks de vijfde eeuw deed de nimbus zijn intrede in de christelijke kunst. Aanvankelijk alleen bij de Drie-eenheid en de engelen, maar later werden ook de apostelen, heiligen en anderen ermee afgebeeld. Het gaat hier steeds om een lichtschijn om het hoofd van een heilige. De oudste vorm is een gouden schijf, in de renaissance een cirkel. De beeltenis van Jezus Christus heeft steeds een kruis in de nimbus, de z.g. kruisnimbus, later ook een soort stralenkrans, min of meer in kruisvorm.
Heilig Hartbeelden komen voor in kerken, kloosters(tuinen) maar ook in woonwijken. In de gemeente Breda zijn maar liefst 11 Heilig Hartbeelden te vinden. Meestal zijn de beelden in wit steen of marmer gemaakt. Heilig Hartbeelden komen frequent voor in de katholieke streken.

Hoogte:
Inscriptie op sokkel: “uw rijk / kome”
Jaar: 1930
Materiaal: steen
Sokkel: gemetselde sokkel
Locatie: Stichting Woonzorgcentra Zuiderhout, Arnold Janssenlaan 46, Teteringen

Het verhaal:
Het beeld staat in het wandelbos van het voormalig missiehuis St. Franciscus Xaverius van de Duitse congregatie Societas Verbi Divini, gebouwd in 1916-’17, in een paadje achter het huis om precies te zijn.

Kunstenaar: August Falise – RKD
Hoogte: 3 meter
Inscriptie: AUG FALISE 1926
Jaar: 25-7-1926
Kosten: 4500 gulden
Materiaal: brons
Materiaal sokkel: marmer, hoogte x cm
Locatie: Laurentiuskerk, Ginnekenweg 333

Het verhaal:
In 1925 nam de toenmalige kapelaan C. van Hooydonk het initiatief om te komen tot de oprichting van een Heilig Hart-monument. Binnen enkele maanden wist hij het benodigde geld bijeen te brengen. Uiteindelijk werd het kerkplein gekozen als beste locatie. Aanvankelijk wilde men de architect van de kerk Jos Cuypers het ontwerp laten maken. Toen ook andere architecten een ontwerp wilden indienen, bleek dat van de in Ginneken wonende Petrus Franciscus Waltherus Bilsen beter in de smaak te vallen. Bilsen ontwierp eerder het patronaatsgebouw aan de Viandenlaan. Ook het in 1940 verwoeste Witqele-Kruisgehouw aan de Dillenburgstraat en de sedert enkele decennia verdwenen Montessorischool aan de Postlaan waren van zijn hand.
Op advies van de Oosterhoutse Benedictijn Dom Bellot o.s.b werd als beeldhouwer gekozen voor August Falise uit Wageningen. Voor het beeld liet men drie ontwerpen maken. De duurste kwam als beste uit de bus. Voor f 4.500,- maakte hij een drie meter hoge bronzen Christusfiguur, die op de door Bilsen ontworpen sokkel werd geplaatst. Deze bestond uit een achtkantige voet met treden, gemaakt van een bijzondere soort roze graniet. Op de treden rusten vier bronzen bloembakken. Op de achtzijdige sokkel werden vier koperen schilden bevestigd.
Schild 1 toont een gouden kroon met vleugels met de tekst: WAARHEID LIEFDE VREDE.
Schild 2 is een tekstbord met de tekst: OPGERICHT DOOR DEN EERW. HEER PASTOOR A.H.v.DIJK OVERL. 11 APRIL 1926 ONTHULD DOOR DEN ZEER EERW. HEER PASTOOR G.J.K.v.WEES GINNEKEN 26 JULI 1926
Schild 3 is het wapenschild van de (voormalige) gemeente Ginneken.
Schild 4 is het symbool van Pax Christi.
De eerste drie schilden zijn in de jaren tachtig van de twintigste eeuw smadelijk verloren gegaan, anders gezegd; ze zijn gewoon gestolen. Alleen voor het achterste schild hadden de dieven, gezien de tekst, geen belangstelling, waardoor dit tot op de dag van heden, zij het zwaar gehavend, bewaard is gebleven.
In 1926 werd het beeld omgeven door een fraai betegeld plein. Het werd aan de achterzijde afgesloten door het hekwerk, dat sedert een tiental jaren vóór het monument langs het trottoir staat. In verband met vandalisme werd toen het betegelde plein vervangen door ondoordringbaar stekelig groen. Gelukkig heeft het kerkbestuur in 2001 de beplanting laten vervangen, waardoor in ieder geval het monument weer geheel zichtbaar is.
Jezus is afgebeeld op een bol, die de wereld symboliseert. Jezus is de leider van de wereld.

Hoogte: ca. 1,8 meter
Materiaal: hout
Locatie: Laurentiuskerk, Ginnekenweg 333

Het verhaal:
Het beeld staat achterin de kerk.

Kunstenaar: Hendrik van der Geld – RKD
Jaar: 1932
Hoogte: ca. 2 meter
Materiaal: steen
Stijl: art-deco
Locatie: hoek Groenstraat / Valdijk, Prinsenbeek N51 35.976 E4 43.073

Omschrijving:
Naast het beeld staat de opschrift “Komt allen tot mij. Ik ben de weg, de waarheid en het leven”.
Het Heilig Hart-beeld is door de lokale gemeenschap geschonken ter gelegenheid van het zilveren priesterjubileum van pastoor J. Preyers. Het monument is ontworpen door de gebroeders Oomen, architecten uit Oosterhout en vervaardigd door het atelier Hendrik van der Geld uit ’s-Hertogenbosch. De opbouw (graaf-, metsel-, smeed- en verfwerk) is door de lokale gemeenschap zelf uitgevoerd.
In 1996 is het beeld gerestaureerd als onderdeel van een project tot restauratie van ‘kleine monumenten’, in het kader van de viering van 200 jaar zelfstandig Brabant in 1996.
Hendrik van der Geld leefde van 1838 tot 1914. Het beeld is pas in 1934 in Prinsenbeek geplaatst, het beeld moet dus voorheen elders hebben gestaan.
Het beeld vormt onderdeel van een bakstenen bouwwerk op de hoek van de Groenstraat en de Valdijk. De stenen kolos is al vaak ten prooi gevallen aan vandalisme, maar het houdt stand en symboliseert het rijke roomse verleden van Prinsenbeek.
Jezus maakt met zijn rechter hand het zogenoemde ‘spreekgebaar‘. Het spreekgebaar is het opsteken van de rechterhand met de wijsvinger en de middelvinger naast elkaar gestrekt en de duim soms gevouwen over de naar binnen gebogen ringvinger en pink. Met dit gebaar geboden vroeger oratoren hun toehoorders tot stilte en aandacht. In moderne tijden dient het ter bevestiging van het uitspreken van of instemmen met een eed. In sommige landen wordt voor dit laatste de opgestoken open hand gebruikt.
In 2021 is achter het beeld een groot appartementencomplex gebouwd waardoor het beeld nu enigszins in de verdrukking is gekomen.

Hoogte: 1,x meter
Materiaal: steen
Locatie: achterzijde Haagdijk 244

Het verhaal:
Dit beeld staat aan de zijde van de binnentuin van het Elisabeth verzorgingstehuis.
Het beeld mist zijn rechter hand.

Hoogte: 1,4 meter
Materiaal: steen
Locatie: KBS de Horizon, Kapelstraat 44, Prinsenbeek

Het verhaal:
Het beeld staat in de gevel van de basis school.

Kunstenaar: Jan Custers – RKD
Hoogte: ca. 1,8 meter
Materiaal: gips
Locatie: kerk Bavel, Kerkstraat

Het verhaal:
Het kleurrijke beeld is geschonken door kapelaan Van Eekelen.

Kunstenaar: Hendrik van der Geld – RKD
Hoogte: levensgroot
Jaar: 1-6-1919
Materiaal: steen
Locatie: t.o. Kerkstraat 33, Bavel N51 34.134 E4 49.542

Het verhaal:
Op zondag 1 juni 1919 trok een grote stoet vanaf de kerk naar het weiland ‘de Brake’. Van 1743 tot 1809 was dit de plaats waar de gelovigen uit Bavel – verjaagd uit hun parochiekerk – in de schuurkerk naar de H. Mis gingen. Voor de inzegening van het Heilig Hart wapperde aan alle huizen de vlag. Aan het hoofd van de stoet ging het kruis, dan volgenden schoolkinderen, congreganisten (leden van de vereniging ter bevordering van christelijk leven in het gezin en in de maatschappij), leden van de H. Familie met vaandels, burgemeester en raadsleden, arm- en kerkbestuur, een talrijke schare priesters en tot slot de overige gelovigen. Een koor van zangeressen en zangers o.l.v. de heer Van de Pol opende de plechtigheden met het Intronisatielied van Averkamp. Professor Frencken leraar aan het Seminarie IJpelaar hield na de inzegening een hartroerende rede over de liefde en heerschappij van Jezus’ Goddelijk Hart. De eerwaarde deken voerde een inwijdingshandeling uit, gevolgd door een feestcantate van het gemengd koor. Tot slot volgde, na de terugtocht, in de kerk een Te Deum en een zegen met het Allerheiligste. Pastoor Petrus Dirckx (hij stond er op aangesproken te worden als Deken Dr. Dirckx) kon tevreden terugkijken. De hele parochie was op een plechtige wijze aan het Heilig Hart toegewijd en vrijwel alle parochianen waren bij deze intronisatie (letterlijk: het op de troon zetten) betrokken geweest.
Het beeld is niet ongeschonden door de tijd gekomen, de rechterhand mist een vinger en wat stukjes, net als de kleding. De linker schouder is in de laatste oorlogsjaren weggeschoten door twee baldadige Duitse rekruten van de Kriegsmarine die toen gelegerd waren in het Klein Seminarie lJpelaar. Na de oorlog is het beeld weer mooi gerepareerd. Het beeld inclusief de nog steeds originele sokkel is met enige regelmaat overgeschilderd.
Na de dood van kunstenaar Hendrik van der Geld nam zijn zoon Adrianus de werkplaats over, hij bleef werk leveren onder het handelsmerk H.v.d. Geld. In de praktijk ging hij met tekeningen ‘de boer’ op en liet het werk na prijsopgave uitvoeren bij een gespecialiseerde werkplaats, wel onder signatuur van H. van der Geld.
Het Bavels H. Hartbeeld is vervaardigd in het atelier van de firma H.P.M. Dirckx, aan de Veemarktstraat 17 in Breda. Henri Dirckx was de vijf jaar oudere broer van pastoor Dirckx en het was ook in die jaren heel gebruikelijk een familielid een leuke order toe te spelen. Voor het werk in een atelier waren gipsen modellen van groot belang. Aan de hand van deze ongeveer 50 cm hoge voorbeelden konden beelden uitgevoerd worden in alle gewenste maten en materialen. Met behulp van een passer en driehoek konden modellen eenvoudig vergroot of verkleind worden. Hoe groter de voorraad modellen, hoe meer opdrachten een atelier aan kon. Naast beelden in eikenhout en steen kon ook in marmer geleverd worden. Afgieten in gips was goedkoop en werd in sommige gevallen zelfs uitbesteed aan gipswerkplaatsen. Menig bouwpastoor liet de prijs doorslaggevend zijn als hij zich realiseerde dat de gemiddelde parochiaan het verschil toch niet zag tussen een ambachtelijk gemaakt houten beeld en een rijk beschilderd gipsen exemplaar.
Adrianus van der Geld was lang niet zo succesvol als zijn vader en er bleef van het atelier niet meer over dan de naam. Na zijn overlijden in 1938 verdween ook die definitief.

Kunstenaar: Atelier M. van Bokhoven en Jonkers – RKD
Materiaal: steen
Hoogte: ca. 1,8 meter
Jaar: 1926
Opschrift in voet: “KONING BEN IK”
Gesigneerd: MvBokhoven & Jonkers
Locatie: kruispunt Kerkstraat/Hoolstraat Teteringen voor de St. Willibrorduskerk

Het verhaal:
Het beeld staat voor de St. Willibrorduskerk uit 1927.
Jezus draagt in zijn rechter hand een scepter. Een scepter (of schepter) is een staf, meestal voorzien van een dikker uiteinde aan de bovenkant, die geldt als machtssymbool van een godheid, koning of keizer en daarom tot de regalia behoort.
In de linkerhand draagt hij een rijksappel. De rijksappel stelt de wereld voor. De persoon die het object in zijn hand heeft, de wereld dus bezit, stelt een vorst voor. Het is dan ook een van de regalia.

Hoogte: ca. 1,8 meter
Materiaal: ebben?hout
Locatie: kerk Onze Lieve Vrouw ten Hemelopneming Prinsenbeek.

Het verhaal:
Het beeld komt hoogstwaarschijnlijk uit neogotische kerk van Prinsenbeek die in 1963 is afgebroken.

Kunstenaar: Jacques van Poppel – RKD
Hoogte: levensgroot
Jaar: 11-6-1952
Materiaal: Frans kalksteen
Status: oorlogsmonument Nationaal Comité 4 en 5 mei
Locatie: Pastoor Pottersplein

Het verhaal:
Het oorlogsmonument voor de gesneuvelden uit de Belcrum is opgericht tegen de verdrukking in. Het was de bedoeling een monument te combineren met een Heilig Hartbeeld, op te stellen bij wat toen nog de ingang van Breda was. Het comité, dat al snel de naam Heilig Hart Comité kreeg, organiseerde kaartavonden in het gemeenschapshuis waarmee op korte termijn 3500 gulden werd opgehaald. Mijnheer Cornelis van de Christus Koningschool kende de Princenhaagse beeldhouder Jacques van Poppel goed, die kreeg de opdracht het beeld te maken. Burgemeester Prinsen gaf echter geen toestemming en wilde het geld liever bij het bedrag voor een gemeentelijk monument voor de hele stad leggen. Hij zou dan wel voor een bankje op het Pottersplein zorgen. Den Haag, daartoe geïnformeerd door Prinsen, gaf ook geen toestemming, totdat men het aanmeldde als Heilig Hartbeeld. Uiteindelijk werd het beeld in 1952 deels op gemeentegrond en deels op parochiegrond gezet. In 1967 is het beeld verplaatst voor de Christus-Koning kerk op het Pastoor Pottersplein. De sloop van de kerk in 2003 was aanleiding voor een groep wijkbewoners het oorlogsmonument weer terug te plaatsen op de oorspronkelijke plek bij het gemeenschapshuis op het plein.
Het kunstwerk bestaat uit 2 delen. Een sokkel met afbeeldingen van verschillende oorlogshandelingen en van een vluchtende moeder met kinderen. Het Heilig Hartbeeld daarop oogt traditioneel. De rechterhand verwijst naar het hart, sober weergegeven. Door de rechter voet onder het kleed uit te laten komen als in de loophouding, konden hierop net als op de handen de wonden van de kruisiging (stigmata) worden aangehaald. Het geheel, uitgevoerd in kwetsbaar Franse kalksteen, draagt onmiskenbaar de ‘handtekening’ van de maker. De Christus Koningkerk is in november 1999 na 67 jaar gesloten. Het beeld is toen besmeurd en beschadigd achter gebleven.

Hoogte: ca. 1,8 m
Materiaal: steen
Locatie: binnentuin kapel kapucijnenklooster Schorsmolenstraat 13 N51 35.266 E4 45.906

Het verhaal:
15 april 2014 is het klooster dicht gegaan vanwege de vermindering van het aantal religieuzen. Deze beelden bevinden zich in de binnentuin van het voormalige klooster die ontoegankelijk was voor publiek. Daar gaat verandering in komen, want vanaf de eerste helft van 2018 wordt de tuin opengesteld voor publiek. De prachtige, ruime tuin inclusief een voor Nederland unieke Lourdesgrot met rotspartij en vijver zijn dan niet langer verborgen.