Aanvullingen en correcties over kunst en beelden in de gemeente Breda worden zeer gewaardeerd. U kunt uw informatie zenden naar het emailadres als vermeld op de pagina INFO / CONTACT
Laatste update van deze pagina 24-10-2020
Bij een historische stad als Breda horen mooie poorten, deuren en ramen met ornamenten, beelden, wapenschilden en dergelijke. Gelukkig hebben we talrijke sierlijke en kunst waardige poorten en deuren in Breda.
Veelal zijn de voorwerpen door een kunstenaar ontworpen of in opdracht van de architect door een kunstatelier vervaardigd. Hierdoor is niet altijd eenduidig te bepalen of het kunst betreft of niet. In ieder geval heeft het raakvlakken met kunst. In bijna alle gevallen zijn de voorwerpen uniek. Hier mee wordt bedoeld dat er maar één van is gemaakt en dat is nou net een van de definities van (echte) kunst.
Een greep uit de mooiste gevels.
Omschrijving: borstbeeld in Antwerps poortje
Kunstenaar: mogelijk Melchior van Herbach
Hoogte: ca. 77 cm
Jaar: 1909 1620?
Materiaal: Bentheimer steen
Status: Rijksmonument
Stijl: Antwerpse stijl
Locatie: Catharinastraat 18 (achterzijde, Merkxtuin)
Het verhaal:
Dit beeld toont de rijkdom van een van de Hofhuizen aan de Catharinastraat. Het beeld is in feite het enige originele kunststuk in de Merkxtuin. Aan de achterzijde van het Hofhuis bevindt zich een zogenoemd Antwerps Poortje.
Aan het eind van de 18e eeuw is het pand in neoclassicistische stijl verbouwd. De tuinmuur, de afscheiding met de Annastraat, werd daarbij opgetrokken en de achtertuin werd opgeknapt. In die tijd moet ook het borstbeeld een plek voor het venster gekregen hebben. De afbeelding toont een Griekse of Romeinse oorsprong, mogelijk een mythologisch figuur.
Catharinastraat 18 en 20 vormden oorspronkelijk één pand. Later werd het in twee woningen gesplitst. Na de restauratie in de jaren zeventig werden er kantoren van de gemeente ondergebracht, totdat die in 1992 naar het nieuwe stadskantoor verhuisden. Tegenwoordig zijn er appartementen in verwezenlijkt.
Omschrijving: gevelornament
Hoogte: ca. 0,7 meter
Breedte: ca. 2 meter
Inscriptie: “OCANA”, “1765-1849” en “BAR s/ AUBE”
Jaar: 1 juli 1899
Materiaal: steen
Status: Rijksmonument 518948
Locatie: boven ingang hoofdgebouw van voormalige Chassé kazerne Chassépark N51 35.091 E4 46.759
Het verhaal:
De bouwstijl van het hoofdgebouw van de voormalige Chassékazerne is Neorenaissance. Op het ornament bevindt zich een schild met de plattegrond van de citadel van Antwerpen (links) en een wapenschild van generaal baron David Hendrik Chassé (rechts). Naast de wapenschilden zijn kanonnen en kogels afgebeeld. Het ornament is een gedenksteen ter ere van Generaal David Chassé die in 1765 in Tiel is geboren en in 1849 in Breda is overleden. De voormalige kazerne en het huidige woonpark zijn naar hem vernoemd.
David Chassé was een generaal die voor en tegen Napoleon streed. Hij had het bevel over een Nederlandse divisie tijdens de Slag bij Waterloo in 1815. Tijdens de Belgische opstand commandeerde hij het Nederlandse garnizoen van de citadel van Antwerpen.
Chassé speelde in 1799 een belangrijke rol bij het terugslaan van de Brits-Russische expeditie naar Noord-Holland. Hij kreeg de rang van generaal in het leger van het Koninkrijk Holland. In 1808 voerde hij het bevel over een Hollandse Brigade die naar Spanje werd gezonden, ter ondersteuning van het Franse leger aldaar. Hij onderscheidde zich in diverse veldslagen, o.a. de Slag bij Ocaña (Spanje) in 1809. Wegens zijn verdiensten werd hij op 1 juli 1810 door Lodewijk Napoleon verheven tot baron. Gedurende de jaren 1808-1812 vocht de Hollandse Brigade in de verschrikkelijke guerrillaoorlog in Spanje (de Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog, 1807-1812). Na de inlijving van het Koninkrijk Holland in 1810, werd de Hollandse Brigade ingelijfd in het Franse leger. Ook Chassé ging over in Franse dienst. In 1813 ontzette hij het in de Pyreneeën ingesloten korps van Erlon. Hij werd vervolgens bevorderd tot divisiegeneraal. In 1814 raakte hij zwaargewond in de Slag om Bar-sur-Aube (Frankrijk). Chassé was geliefd bij zijn manschappen, die hem “Papa Chassé” noemden. Vanwege zijn voorliefde voor het gebruik van de bajonet noemde Napoleon hem wel Général Baïonette.
Omschrijving: gedecoreerde deurlijst
Hoogte: ca. 6 meter
Breedte: ca. 4 meter
Jaar: 1771
Materiaal: hardsteen
Status: rijksmonument 10141
Locatie: voormalige Seeligkazerne Groot Arsenaal gebouw, Fellenoordstraat 93 N51 35.042 E4 46.306
Het verhaal:
In 1771 werd het Groot Arsenaal gebouwd naar ontwerp van de Franse architect J.C.W. Herlin die ook de Korte en Lange Stallen op de Chassékazerne had ontworpen. Door in natuursteen uitgevoerde, geblokte hoekpilasters en poortbogen heeft het gebouw een uitgesproken monumentaal karakter. In de periode 1880-1890 werd het betrekkelijk lege militaire terrein omgebouwd tot de Seeligkazerne met eigen voorzieningen voor legering, lesgebouwen en een paardenstal, annex manege. Het Groot Arsenaal is het oudste nog bestaande gebouw van de voormalige kazerne.
Het mooiste deel van het gebouw is de westelijke poort met Dorische pilasters en een fronton. Deze zeer rijk versierde deurlijst bevindt zich aan het arsenaalgebouw van de voormalige Seeligkazerne. Van boven naar beneden zien we de volgende decoraties.
Boven het fronton: wapentrofeeën, kanonnen, helmen, schilden en gedrapeerde vlaggen.
In het fronton: twee leeuwen met een gedragen wapenschild.
Net onder het fronton: kanonskogels, wapens en mijnen.
Boven de deur: wapens, schilden en een soldatenhoofd.
Het is de meest bijzondere poortversiering in Breda. Andere sierlijke deurlijsten vinden we onder andere bij het voormalige weeshuis op het Kloosterplein, Huis van Wijngaerde aan de Catharinastraat 9, het kasteel op de KMA en een pand op het Kasteelplein.
Sinds augustus 2019 is de kazerne in gebruik door de Scholengemeenschap De Rooi Pannen waar de opleidingen Toerisme en Horeca (1.500 leerlingen) ondergebracht zijn in drie eeuwenoude gerenoveerde gebouwen van de voormalige Seeligkazerne.
Omschrijving: deurlijst met bomenstructuur
Hoogte: ca. 3,5 meter
Materiaal: beton/cement
Locatie: Ginnekenweg 74 en 76
Het verhaal:
Bij deze deuren zijn de lijsten uitgevoerd als bomen, hetgeen een bijzondere situatie is, omdat een dergelijke versiering zeer zeldzaam is. Het lijkt alsof je tussen twee bomen door naar binnen loopt. Het idee hierachter is dat de ontwerper de brede Ginnekenweg met bomenrijen in het zuiden vloeiend wilde laten overlopen in het smalle gedeelte met weinig bomen in het noordelijk deel van de Ginnekenweg als een soort overgangsverbinding.
Naam: Weeskinderen
Omschrijving: beeld van meisje en jongen in deurlijst
Kunstenaar: F. Hermus
Hoogte: 80 cm (beeldjes)
Inscriptie: F. Hermus
Jaar: 1887
Materiaal: steen
Status: Rijksmonument 10239
Locatie: Juzt, Kloosterplein 6 N51 35.279 E4 46.823
Het verhaal:
Van begin 11e eeuw tot 1971 was het statige gebouw aan het Kloosterplein 6 in gebruik als weeshuis, als Gereformeerd Burgerweeshuis om precies te zijn. Het pand dateert uit 1887, net als het beeldhouwwerk aan weerszijden van de voordeur. In dat jaar werd de oude huisvesting, ooit gebouwd als klooster van de Zwarte Zusters, gesloopt en vervangen door nieuwbouw. De woorden boven de ingang “God is een Vader der Wezen” werden overgenomen van de stenen poort die eerder voor het oude weeshuis stond. Ook de 18e eeuwse regentenkamers werden meegenomen uit het oude gebouw. Hoewel de instelling bedoeld was voor arme en ouderloze burgerwezen lijken die kamers op het tegendeel te wijzen. Het zijn rijk gedecoreerde vertrekken met houten lambrisering, veelkleurig goudleer behang, houtsnijwerk en indrukwekkende spiegels. De leiding van het weeshuis was officieel in handen van de regenten, het dagelijks werk werd gedaan door een binnenvader en binnenmoeder. Zij zorgden er ook voor dat de weeskinderen er netjes bij liepen als dat nodig was. Zelfs de kinderen op de afbeelding naast de voordeur zijn in hun zondagse kleren gestoken. De onbekende beeldhouwer heeft er twee keurige kinderen van gemaakt, eigenlijk twee volwassen in zakformaat. Een ook in die tijd al steeds minder gangbare opvatting over jonge mensen.
De incriptie “F.Hermus” boven het beeld van de man komt eveneens voor op de beelden van Huis Ocrum in de St. Janstraat, dat ook als weeshuis heeft gefungeerd (zie hieronder). In de deurlijst is onder ander een festoen verwerkt, dit is een versiering met fruit, bladeren en/of bloemen in de vorm van een slinger.
Omschrijving: gevelornament
Materiaal: natuursteen
Breedte: ca. 2,5 meter
Status: Rijksmonument 10235
Locatie: KMA Kasteel, Kraanstraat 24
Het verhaal:
Het kasteel heeft 2 poorten (Frederik Hendrik poort en Philips Willem poort) die versierd zijn met gelijke ornamenten. Aan de noordzijde bevindt zich de Philips Willem poort waar een kop van stekelvarken is gemonteerd onder het ornament en aan de zuidzijde bevindt zich de Frederik Hendrik poort met een kop van een bok.
Omschrijving: atlant of telamon
Hoogte: ca. 2,2 meter
Montagehoogte: 4 meter, 1e verdieping
Locatie: Nieuwe Ginnekenstraat 43
Het verhaal:
Een atlant of telamon is in de architectuur en beeldhouwkunst een zuil in de vorm van een mannenfiguur die het hoofdgestel van een gebouw draagt. De naam atlant is afgeleid van Atlas (genitief: Atlantos), de mythologische hemeldrager. De vrouwelijke variant van de atlant is de kariatide. De atlant ondersteunt hier niet een gebouw maar een fronton. Een fronton is de bekroning van een gevel, venster of ingang in driehoeks- of segmentvorm.
In de Klassieke Bouwkunst (Grieken en Romeinen) werd het fronton vaak in de voorgevel gebruikt om de ingangspartij te benadrukken. Gebouwen die later zijn gebouwd in een classicistische en neoclassicistische stijl hebben vaak een fronton. Het Paleis op de Dam en Koninklijk Theater Carré in Amsterdam zijn twee voorbeelden hiervan.
Bij de barokke architectuur werd ook wel het gebroken fronton toegepast. Hierbij werd het middendeel van het fronton niet aangebracht, zodat enkel de linker- en rechterkant van het fronton aanwezig waren als twee driehoekige structuren. Het fronton van dit huis is eveneens gebroken en voorzien van niet versierde driehoeken. Alleen de 2 steunen zijn versierd. De 2 beelden lijken identiek, maar ze zijn het niet.
Het is prachtig voorbeeld hoe architectuur, constructie, beelden en kunst hand in hand kunnen gaan. Dit zijn de enige atlanten in Breda. Er bevinden zich enkele frontons in Breda zoals aan de Veemarktstraat 64.
Indien de kolom geen mannenfiguren heeft spreekt men van een pilaster. Een pilaster is een sierlijke rechthoekige muurverzwaring die minder dan zijn breedte voor de gevel uitsteekt. Een pilaster heeft geen dragende functie en is dus alleen decoratief.
Omschrijving: gevelversiering
Hoogte: ca. 2,8 meter
Materiaal: kalksteen
Locatie: Wilheminapark 1
Het verhaal:
Dit huis is voorzien van een gevelversiering boven de voordeur op de eerste verdieping. Afbeeldingen van deze grootte en uitbundigheid zijn zeer zeldzaam bij de private bouwsector. Het is zelfs de enige in Breda van deze omvang. Wellicht was de chique locatie aan het Wilhelminapark aanleiding van de eigenaar of architect om deze afbeelding op het huis aan te brengen. Op de afbeelding zien we onder andere een stralende zon, vogels, hertjes en bloemen.
Kunst in Breda 