Sluitstenen

Aanvullingen en correcties over sluitstenen in de gemeente Breda worden zeer gewaardeerd. U kunt uw informatie zenden naar het emailadres als vermeld op de pagina INFO / CONTACT
Laatste update van deze pagina 27-7-2022

Bij een historische stad als Breda horen mooie gevels met ornamenten, beelden, wapenschilden, sluitstenen en dergelijke. Diverse gebouwen zijn voorzien van sierlijke sluitstenen.
Veelal zijn de bouwkundige elementen door een kunstenaar ontworpen of in opdracht van de architect door een kunstatelier vervaardigd. Hierdoor is niet altijd eenduidig te bepalen of het kunst betreft of niet. In ieder geval heeft het raakvlakken met kunst. In bijna alle gevallen zijn de elementen uniek. Hier mee wordt bedoeld dat er maar één van is gemaakt en dat is nou net een van de definities van (echte) kunst.

Een sluitsteen is de middelste steen in de top van een boog of op het kruispunt van ribben in een ribgewelf. Alle stenen van de bogen en gewelven zijn zodanig vormgegeven (trapeziumvormig) dat zij een sterke constructie vormen en er geen lateien (betonnen of houten balken) benodigd zijn boven ramen en deuren of in de constructie van het dak. Sluitstenen hebben dus vooral een constructieve functie, maar werden in het verleden vaak op renaissance wijze versierd met afbeeldingen zoals bloemen, hoofden van mensen en dieren, maar het kan ook abstract zijn. In de moderne bouwwijze worden bogen met sluitstenen niet meer toegepast.
Een greep uit de mooiste sluitstenen.

Sluitsteen: met afbeelding van pegasus
Hoogte: 30 cm
Materiaal: steen
Locatie: La Barrique, Haagse Markt 8

Het verhaal:
Pegasus of Pegasos is een figuur uit de Griekse mythologie. Pegasus, het gevleugelde paard, ontstond uit een liefde tussen de gorgo Medusa en de zeegod Poseidon. Hij kwam ter wereld uit Medusa’s bloed toen de held Perseus haar doodde.
Zijn bekendste optreden is wellicht in de mythe van Bellerophon, waarin Bellerophon het dier vangt en temt zodat deze van dienst kan zijn in de strijd tegen de Chimaira en tegen de Amazonen. Bellerophon probeerde op Pegasus naar de Olympus te vliegen, maar de goden doorzagen de hoogmoedige daad van Bellerophon en stuurden een steekvlieg, die Pegasus onder de staart beet. Pegasus steigerde en Bellerophon viel eraf en stierf een gruwelijke dood (hoewel hij volgens sommige bronnen door de godin Athena werd gered). Pegasus kwam wel op de Olympus aan en werd ‘drager’ van de bliksemschichten van Zeus.
Waarom deze specifieke afbeelding zich boven de entreedeur bevindt is niet bekend bij de redactie.

Sluitsteen: met afbeelding van 2 paarden
Hoogte: 50 centimeter
Materiaal: steen
Locatie: Voormalige Seeligkazerne gebouw A, Fellenoordstraat 93 N51 35.042 E4 46.306

Het verhaal:
Deze gevelsteen bevindt zich in de gevel van het hoofdgebouw aan de Fellenoordstraat zijde. Het licht voor de hand dat de paarden naar de cavalerie verwijzen. Cavalerie, ruiterij of ruitervolk/paardenvolk is van oudsher de naam voor de militaire eenheid die zich te paard voortbewoog en te paard vocht.
Sinds augustus 2019 is de kazerne in gebruik door de Scholengemeenschap De Rooi Pannen waar de opleidingen Toerisme en Horeca (1.500 leerlingen) ondergebracht zijn in drie eeuwenoude gerenoveerde gebouwen van de voormalige Seeligkazerne.

Sluitsteen: met guirlande en leeuwenkop
Hoogte: ca. 1,5 meter
Breedte: ca. 2,5 meter
Jaar: 1790
Materiaal: natuursteen
Status: rijksmonument 10236
Locatie: Kasteelplein 55-77

Het verhaal:
Deze prachtige guirlande bevindt zich boven een toegangspoort van de voormalig KMA gouverneurswoning 1828-1923. Op de sluitsteen is een afbeelding van een leeuw aangebracht. Van 1956 tot en met 1992 was er het Volkenkundig Museum Justinus van Nassau gevestigd. Tegenwoordig is het een appartementencomplex.
Justinus van Nassau – de persoon, het pand en het museum
Bouwperiode: 1601-1606.
Huidige vorm dateert van 1790: verbouwing door vestinggouverneur prins Willem Frederik (de latere koning Willem I). In 1790 uit- en inwendig geheel gewijzigd en gepleisterd. Uit de bouwtijd dagtekent nog het benedendeel van de uitspringende achtkante hoektoren; van 1790 de door motieven in Lodewijk XVI stijl versierde en gebosseerd gepleisterde ingangspartij en de door een fronton, waarin een leeuw met krijgsattributen, gedekte middenrisaliet aan de Cingelstraat.
Naamgever: Justinus van Nassau (1559- 1631), Bredase bastaardzoon van Willem van Oranje, lt.-admiraal, dan gouverneur vesting Breda (1601-’21), dan Leids wetenschapper.
1795-1802: pand is kazerne en hospitaal.
1803-1811: pand is zetel Breda van het Departementaal Gerechtshof van Brabant.
Beroemdste bezoeker: Napoleon Bonaparte, hij hield hier korte audiëntie op 6 mei 1810.
1828-1923: ambtswoning gouverneur KMA.
1905: KMA begint met aanleg van collectie inheems wapentuig uit Nederlands-Indië.
1926: Etnografische verzameling KMA (‘Indische Museum’) in Justinus ondergebracht.
1938: collectie: Ned.-Indië + Nw.-Guinea.
1956: dependance Rijksmuseum voor Volkenkunde te Leiden; uitbreiding collectie (inheemse voorwerpen uit de hele wereld).
1957: Justinus… etc. nu ook museumnaam.
1962-’66: grote verbouwing en uitbreiding.
1970 (12 okt.): heropening door prins Claus.
1992 (31 dec.): museumsluiting.
2001: restauratie en verbouwing pand tot huidige luxe appartementencomplex.
Bron BNdeStem

Sluitstenen: met afbeeldingen van hoofden van mensen en dieren
Kunstenaar: F. Hermus
Hoogte: 20 cm
Jaar: 1887
Materiaal: steen
Locatie: Juzt, Kloosterplein 6 N51 35.279 E4 46.823

Het verhaal:
Dit voormalige weeshuis heeft veel overeenkomsten met huis Ocrum in de Sint Janstraat. In tegenstelling tot huis Ocrum zijn de gezichten bij deze stenen geen weeskinderen, maar een bonte verzameling van eigenaardige mensen en dieren. Deze sluitstenen bevinden zich boven de vensters op de begane grond en verdieping, met uitzondering van de eerste afbeelding, deze zit helemaal bovenaan bij de dakkapel.

Omschrijving: reliëfsteen van gemeentevlag van Breda
Hoogte: ca. 45 centimeter
Jaar: 1846
Materiaal: steen
Status: Rijksmonument 10240
Locatie: Kloosterplein 20 / casino N51 35.263 E4 46.990

Het verhaal:
De zusters van Sint-Catharinadal, kregen van Raso II van Gaveren (Heer van Breda), nadat zij in 1295 waren ingetrokken in het gasthuis van Breda, toestemming een nieuw verblijf buiten de stadsmuren te bouwen op een hoger gelegen terrein (dekzandrug), vlakbij een eikenbos. In 1308 werd daarom een houten klooster gebouwd met bijbehorende kapel (Sint-Catharinadalkapel).
Het gebouw uit 1501-1504 diende oorspronkelijk als kloosterkapel . In 1520 brandde het ziekenhuis op het complex af. Waarschijnlijk in verband met een uitbraak van pest. De kapel bleef gespaard bij de grote stadsbrand op 23 juli 1534. De rest van het kloostercomplex brandde echter af.
In 1814 kreeg het gebouw de functie van kazerne. Daartoe werden twee tussenvloeren aangebracht. Vanaf 1846 werd een veel ingrijpender verbouwing doorgevoerd waarbij delen van het klooster werden vervangen door de oostvleugel van de kazerne. In 1992 werd de kazerne opgeheven.
Het Holland Casino Breda vestigde zich in 2003 in het overige deel van het complex.
Deze gevelsteen bevindt zich boven de entree van de voormalige Kloosterkazerne.

Omschrijving: reliëfsteen met gemeentevlag van Breda
Hoogte: 45 cm
Jaar: 1939
Materiaal: steen
Locatie: St. Annastraat 19

Het verhaal:
In vroegere tijden hadden de (geschakelde) huizen in de binnenstad collectieve poorten om bij de achterzijde te komen. Veel van deze poorten in de Bredase binnenstad zijn met de tijd (helaas) verdwenen. Deze reliëfsteen bevindt zich boven een poort naar De Stadserf. Links van de poort zit een tegel met de tekst “REN” (hetgeen zou kunnen duiden op renovatie), rechts van de poort zit een tegel met de teksten “1839” en “1936 “. Hieruit valt te concluderen dat er in 1939 iets honderd jaar gevierd werd. Zou het de renovatie kunnen zijn van de 100-jarige poort? Het is aannemelijk.
Andere stadspoorten vinden zich o.a. in de Catharinastraat en Oude Vest.
Feitelijk is deze afbeelding niet het gemeentewapen en ook niet de gemeentevlag van Breda. Bij het gemeentewapen wordt deze afbeelding vastgehouden door 2 gouden leeuwen die op een burcht staan. Daarboven staat een engel. De gemeentevlag komt overeen, maar is wel rechthoekig.

Sluitstenen: met afbeeldingen van hoofden van weeskinderen
Kunstenaar: F. Hermus
Hoogte: ca. 30 cm
Jaar: 1887
Materiaal: steen
Status: rijksmonument 10229
Locatie: Huis Ocrum, Sint Janstraat 18

Het verhaal:
Huis Ocrum is een monumentaal pand en een van de meest bekende hofhuizen van Breda.
De hoofdingang bevindt zich in de Sint-Janstraat 18. Ernaast staat het huis Hersbeek en iets verderop bevindt zich de Sint-Antoniuskerk. Het grootste gedeelte was tot ongeveer 1500 in het bezit van de familie Van Zelbach. Vanaf 1505 was het van Hiëronymus van Oisterzeel. In 1534 werd het huis herbouwd na een stadsbrand. In januari 1536 kochten twee edellieden, Jean de Hocron en Nicolaes d’Aubermont, een stuk grond met de restanten van een afgebrand huis. In datzelfde jaar begonnen ze met de bouw van een nieuw huis. Beide edellieden bekleedden een functie aan het hof van graaf Hendrik III van Nassau. Van 1577 tot 1610 was het gebouw als Augustinessenklooster in gebruik, van 1625 tot 1637 samen met nr 16 als Jezuietenklooster en later kazerne.
Van 1848 tot 1952 fungeerde het als een rooms-katholiek burgerweeshuis. De voorgevel is in 1887 vervangen. Toen zijn ook deze 8 sluitstenen aangebracht met afbeeldingen van menselijke hoofden. De vier hoofden die het verst van de ingang zijn verwijderd, vertonen ongure gelaatstrekken. De hoofden zijn waarschijnlijk bedoeld als zinnebeeld van het weldadige effect dat het gesticht had op de opvoeding van de wezen. Deze stenen bevinden zich boven de vensters op de begane grond.

Sierstenen en sluitsteen: met afbeeldingen van mensen en een leeuwenkop
Kunstenaar: F.Hermus
Hoogte: ca. 1 cm / 30 cm
Inscriptie: F. Hermus
Jaar: 1887
Materiaal: steen
Status: rijksmonument 10229
Locatie: Huis Ocrum, Sint Janstraat 18

Het verhaal:
Huis Ocrum is een monumentaal pand en een van de meest bekende hofhuizen van Breda.
De hoofdingang bevindt zich in de Sint-Janstraat 18. Ernaast staat het huis Hersbeek en iets verderop bevindt zich de Sint-Antoniuskerk. Het grootste gedeelte was tot ongeveer 1500 in het bezit van de familie Van Zelbach. Vanaf 1505 was het van Hiëronymus van Oisterzeel. In 1534 werd het huis herbouwd na een stadsbrand. In januari 1536 kochten twee edellieden, Jean de Hocron en Nicolaes d’Aubermont, een stuk grond met de restanten van een afgebrand huis. In datzelfde jaar begonnen ze met de bouw van een nieuw huis. Beide edellieden bekleedden een functie aan het hof van graaf Hendrik III van Nassau. Van 1577 tot 1610 was het gebouw als Augustinessenklooster in gebruik, van 1625 tot 1637 samen met nr. 16 als Jezuietenklooster en later kazerne.
Van 1848 tot 1952 fungeerde het als een rooms-katholiek burgerweeshuis. De voorgevel is in 1887 vervangen. Toen zijn ook deze 3 stenen aangebracht. De 2 stenen met de personen zijn identiek maar wel gespiegeld ten opzichte van elkaar. Deze stenen bevinden zich aan weerszijden van de toegangspoort op de pilasters. De afbeelding van de leeuw bevindt zich daar precies middenin op de sluitsteen.
Op het linkse beeld staat de inscriptie “F.HERMUS” dat eveneens voorkomt op de beelden van het voormalige weeshuis aan de Kloosterplein 6 (zie hierboven).