Leeuwen

Aanvullingen en correcties over kunst en beelden in de gemeente Breda worden zeer gewaardeerd. U kunt uw informatie zenden naar het emailadres als vermeld op de pagina INFO / CONTACT
Laatste update van deze pagina 30-10-2023

In Breda zijn veel historische gevels en poorten versierd met beelden van leeuwen. De beelden zijn meestal door een kunstenaar ontworpen of in opdracht van de architect door een kunstatelier vervaardigd. In vroegere tijden waren er kunstateliers die beelden op bestelling maakten, of in een showroom stonden te wachten op een koper, vergelijkbaar met beelden die je tegenwoordig bij de bouwmarkt koopt. De beelden werden gekapt door beeldhouwers die in loondienst waren. Dat waren dus niet per definitie kunstenaars, maar ze hadden wel de skills van een kunstenaar. Hierdoor is niet altijd eenduidig te bepalen of het kunst betreft of niet. In ieder geval heeft het raakvlakken met kunst.
De (Nederlandse) leeuw is een symbool in de heraldiek en vaak onderwerp van folklore en symboliek geweest. Al in de vroegste heraldische werken komen leeuwen, symbolen van kracht, voor op wapenschilden. Zo staat de leeuw afgebeeld in de wapens van verscheidene landen, streken en steden, waaronder Nederland, België en Sri Lanka. Tot op de dag van vandaag komen leeuwen in tientallen uitvoeringen en kleuren voor op wapenschilden van families, steden en landen. In veel van de Nederlandse wapens spelen leeuwen een belangrijke rol.
De Nederlandse leeuw komt oorspronkelijk uit het graafschap Nassau in het hedendaagse Duitsland. Vanaf de 12e eeuw gebruikten de Nassaus een staande gouden leeuw als familiewapen. Willem van Oranje-Nassau leidde de opstand tegen de Spaanse koning waarbij een leeuw als symbool gebruikt werd die sindsdien een zwaard en een pijlenbundel droeg. De leeuw in het koninklijk wapen / rijkswapen van Nederland is de leeuw van het Huis Nassau met toevoeging van een pijlenbundel en het zwaard van de oude generaliteitsleeuw.
Afbeeldingen van leeuwen werden ook veel toegepast bij toegangspoorten en werden eeuwenlang gezien als beschermer van land, gebouwen en goederen. De leeuwen werden meestal als een koppel geplaatst voor een gebouw en/of bij een toegangspoort waarbij de leeuwen verschillende kanten op kijken om het terrein te bewaken.
De leeuwen zitten meestal rechtop en houden vaak tussen hun voorpoten een wapenschild vast, hetgeen aantoont dat het om belangrijke en/of adellijke families ging.
Je zou denken dat mensen in de Middeleeuwen nooit leeuwen (kunnen) hebben gezien, maar dat is niet waar. Het houden van exotische dieren was ook al in het oude Egypte een statussymbool van de machtigen. Na de kruistochten werden de dierenparken of menagerieën populair aan de Franse, Italiaanse en Duitse hoven. Ook de Bourgondische hertogen lieten niet na om uit te pakken met dieren die ze lieten importeren of ruilden met andere hoven. In geen enkele koninklijke privécollectie mocht een leeuw ontbreken. Leeuwenwelpen werden in speciale koffers gestuurd naar verwanten van de Habsburgse dynastie, naar Keizer Maximilliaan of Maria van Hongarije. Van Graaf Willem IV (1307-1335) is bekend dat hij in het bezit was van twee leeuwen. Het Prinsenhof van Gent bezat in de tijd van Karel V wel negen leeuwen.
Maar niet iedereen was natuurlijk in de gelegenheid om deze wilde dieren te zien. Mogelijk werden middels tekeningen de afbeeldingen van de leeuwen verder verspreid over het land. Kunstenaar en beeldhouwers moesten het doen met het verhaal of een simpele schets/tekening die de zeldzame reiziger mee bracht. Dit verklaart meteen waarom de historische beelden van leeuwen niet altijd natuurgetrouw zijn.

Leeuw: op trapleuning
Hoogte: ca. 30 cm
Materiaal: hout
Locatie: kasteel Bouvigne, Bouvignelaan 5

Het verhaal:
Dit houten leeuwtje bevindt zich op de trapleuning van het kasteel. Met zijn rechter poot houdt hij een wapenschild vast.

Leeuw: toegangspoort kasteel Bouvigne
Hoogte: ca. 1 meter
Jaar: ca. 1907
Materiaal: steen
Locatie: kasteel Bouvigne, Bouvignelaan 5

Het verhaal:
Normaliter is op het schild van een afbeelding van een gemeentewapen afgebeeld, maar deze is dus blanco. Bij de poort van Bouvigne staat ook maar één leeuw, hetgeen dus niet ‘standaard’ is. Zoals bijna altijd omklemt de leeuw een wapenschild, maar de afbeelding is niet 0f niet meer zichtbaar. 

Omschrijving: gevelornament met leeuwen en familiewapen
Materiaal: kalksteen
Hoogte: ca. 1,5 meter
Breedte: ca. 2,4 meter
Jaar: 1614
Status: monument
Status: Status: Rijksmonument 10114
Locatie: Catharinastraat 9, Huis van Wijngaerde N51 35.374 E4 46.630

Het verhaal:
Over het bijzonder fraaie, uit 1614 daterende huis Catharinastraat 9 (het Huis van Wijngaerde), bestond lange tijd, vanwege de initialen in het schilderwerk boven de gevel, het misverstand dat hier de Vrede van Breda zou zijn gesloten. De duiventros en de initialen hebben echter betrekking op de man, die het huis in 1614 liet bouwen: Hendrik van Wijngaerde. Boven de poort is het wapen van de opdrachtgever aangebracht en ook de gebeeldhouwde druiventrossen op de sluitstenen verwijzen naar hem. Het wapenschild is haast niet meer leesbaar, maar een zwarte leeuw is nog net zichtbaar.

Leeuw: reliëfstenen bij poort
Hoogte: ca. 60 cm
Jaar: begin 17de eeuw
Materiaal: Bentheimer steen
Locatie: St. Laurentiuskerk, Dorpstraat 42 Ulvenhout N51 33.116 E4 47.825

Het verhaal:
Van het oude slotje Grimhuijsen zijn een tweetal elementen overgebleven n.l. de hekpalen en een poortje. De hekpalen staan nu links van de St. Laurentiuskerk en het zandstenen poortje met renaissance ornament staat tussen de kerk en de pastorie. Het zijn waarschijnlijk de oudste monumenten van Ulvenhout. Ze dateren vermoedelijk van het begin van de 17de eeuw. In 1904 heeft men het in slechte staat verkerende slotje afgebroken na de bouw van de huidige kerk en pastorie. Het stond op de plaats van de huidige aanleunwoningen.
Deze twee bijna identieke leeuwenkoppen bevinden zich op de pilaren van de toegangspoort links van de kerk.

Leeuwen: met wapenschild
Kunstenaar: Walter Pompe – RKD
Jaar: 1772
Materiaal: kalksteen
Status: Rijksmonument 10154
Locatie: Vleeshal / Boterhal, Grote Markt 19

Het verhaal:
Het monumentale pand was oorspronkelijk een particuliere woning ‘’Het witte lam’’ genaamd.
Op het fronton bevinden zich een wapenschild van Breda en 2 leeuwen. Deze leeuwen zijn op een zeer bijzondere wijze afgebeeld, nl met hun achterwerk gericht naar het wapenschild. Dit zou letterlijk kunnen betekenen ‘schijt aan de gemeente Breda’ hebben. Blijkbaar was er in het verleden een ruzie tussen de toenmalige gebouweigenaar en de gemeente. In het stadswapen fungeren de leeuwen normaal gesproken als schildhouders die met hun voorpoten het schild vasthouden. Zo’n zelfde situatie heeft zich voorgedaan bij Huis Leeuwenburg, Mient 23 in Alkmaar.

Leeuwen: op balustrade oud stadhuis
Kunstenaar: Guillaume Carrier
Hoogte: ca. 80 cm
Jaar: 1767
Materiaal: steen
Status: Rijksmonument 10176
Locatie: Oude Stadhuis, Grote Markt 38

Het verhaal:
In 1766-1768 werd het stadhuis aan de Grote Markt voorzien van een nieuwe gevel en een
ingang op een balustrade met een stenen bordestrap. Op de balustrade werden twee beelden van leeuwen geplaatst. De vanaf de Markt gezien rechtse leeuw (rechts kijkend) had het wapenschild van de stad Breda tussen de poten. De linkse leeuw (links kijkend) omklemde het wapenschild van prins Willem V. In de Franse Tijd is het wapen van Willem V vervangen door het wapen van Brabant. In 1902 zijn de beelden gerenoveerd en voorzien van nieuwe kleinere wapenschilden. De wapenschilden van Breda en Brabant werden daarbij (abusievelijk?) verwisseld. Dit was niet de enige fout want de leeuw op het wapenschild van Brabant is door de restaurateur ook nog eens in spiegelbeeld afgedrukt. Deze hoort namelijk naar links te kijken. Onwetendheid ten top!
In 1998 besloot de gemeente dat de wapenschilden weer op hun originele plaats teruggezet moesten worden. De beelden ruilden van plaats. Men nam daarbij voor lief dat de leeuwen nu naar elkaar kijken in plaats van elkaar af. Leeuwen horen namelijk van elkaar af te kijken, zodat ze het hele gebied – de markt – in de gaten kunnen houden. Verwarrend? We kunnen gerust stellen dat hier sprake is van een historische dwaling! We moeten de fouten maar voor lief nemen! Het is net als in de politiek; ze kijken niet meer naar het volk maar loeren naar andere politieke stromingen dus naar elkaar. Daarnaast lijkt het alsof de leeuwen ook nog eens een tong naar elkaar uitsteken… 
Het wapen van Breda is eenvoudig van opzet en bestaat uit drie andreaskruizen in een driehoekige vorm. De Andreaskruizen zijn afgeleid van de apostel Andreas, die aan een schuinstaand kruis zou zijn genageld. Alle armen waren evenredig lang en hij zou waardig zijn gestorven. Maar wat dit met het wapen van Breda te maken heeft is niet duidelijk. Enkele theorieën verklaren dat de drie kruizen voor rechtszekerheid staan. Zowel de Heren van Breda als de stad Breda mochten recht spreken.
Het wapenschild van Brabant heeft veel overeenkomsten met het wapenschild van Nederland dat zich onderscheid door het zwaard en de 7 pijlen (voor de Zeven Provinciën) in de klauwen van de leeuw. Bij het wapen van Brabant is een leeuw van goud, genageld en getongd van keel, op een veld van sabel. Het is ook de basis van de huidige wapens en vlaggen van de Belgische provincies Vlaams-Brabant en Waals-Brabant.

Leeuw: op trapgevel
Hoogte: ca. cm
Jaar: ?
Materiaal: zandsteen
Status: Rijksmonument 10164
Locatie: Café de Kleine Wereld, Grote Markt 59

Het verhaal:
Deze leeuw staat hoog bovenop de trapgevel van het historische pand. Eigenlijk is het een heel bijzondere situatie, want leeuwen staan normaliter op overheidsgebouwen en meestal met zijn tweeën. Kijk maar eens naar de balustrade van het oude stadhuis op de Grote Markt. Meestal hebben dan de leeuwen een wapenschild tussen de voorpoten. Deze leeuw wijkt dus van het traditionele; hij heeft geen wapenschild maar een (?) tussen de voorpoten. Het voorwerp zou een koker kunnen zijn waar de pijlen van een boog in opgeborgen werden.

Leeuwen: bij toegangspoort
Hoogte: ca. 55 centimeter
Materiaal: steen
Locatie: Ulvenhoutselaan 123B

Het verhaal:
Deze twee leeuwen bevinden zich op de pilaren van de toegangspoort. De linkse leeuw draagt het wapenschild Brabant en de rechter leeuw het wapenschild van Breda. De 2 leeuwen lijken op de leeuwen op het oude raadhuis op de Grote Markt. Op het wapenschild van Brabant is tevens de vlag van Breda afgedrukt met de 3 Andreaskruizen.