Willem Merkxtuin

Aanvullingen en correcties over kunst en beelden in de gemeente Breda worden zeer gewaardeerd. U kunt uw informatie zenden naar het emailadres als vermeld op de pagina INFO / CONTACT
Laatste update van deze pagina 27-12-2023

De Willem Merkxtuin in Breda is een ‘oase’ van kunst en rust in de binnenstad. Nergens zie je in Breda zoveel kunst op een kleine oppervlakte als hier. Er zijn 12 kunstvoorwerpen te vinden en een zonnewijzer (die we niet echt als kunst kunnen bestempelen). De Merkxtuin bevindt zich min of meer verscholen achter de voormalige hofhuizen in de Catharinastraat, de Sint Annastraat en de Veemarktstraat en is te bereiken via 3 poorten. Een van de poorten is aan de zijde van de Catharinastraat is gesigneerd met de tekst “Hof van Ghestel”. De tuin grenst in feite en loopt zelfs over in de achtertuinen van de buurtbewoners. Vanwege het semi publieke karakter en uit respect voor de privacy van de bewoners is de tuin slechts toegankelijk voor publiek tussen 8:00 en 16:00 uur en in het weekend tussen 11:00 en 17:00 uur. De tuin is een uniek stukje cultuur met prachtige bomen en planten. De Merkxtuin is vernoemd naar Willem Merkx die burgemeester was van 1967 tot 1983 en aangelegd in 1985.
Locatie Catharinastraat / Sint Annastraat N51 35.339 E4 46.680

Omschrijving: figuratief beeld van Paard en Ruiter
Kunstenaar: Cornelis (Kees) Vet – RKD
Hoogte: ca. 1,4 meter
Jaar: 1979
Materiaal: brons
Sokkel: beton, 30 cm

Het verhaal:
In de documentatie van de gemeente staat dit beeld geregistreerd als Paard met Ruiter. Naar alle waarschijnlijkheid betreft het hier een BKR-werk, welke in de periode 1970/1980 geplaatst werden in de openbare ruimte. Beeldende Kunstenaars Regeling (BKR) was van 1956 tot 1987 een regeling in Nederland, waardoor kunstenaars in ruil voor hun diensten of kunstwerken een inkomen konden krijgen.
In 1979 stond het beeld op de Willem van Oranjelaan waar het werd vernield. Daarna is gerestaureerd en  in de Merkxtuin terecht gekomen.

Naam: ’n bijzondere heer of meester Muller
Omschrijving: beeld van meester Muller
Kunstenaar: Cornelis (Kees) Vet – RKD
Afmeting (hxbxd): 90 x 42 x 23 mm
Jaar: 1975
Materiaal: brons
Techniek: gegoten

Het verhaal:
Mr. Muller zat tijdens de 2e wereldoorlog in Nederlands Indië in een jappenkamp. Daar is hij volgens  de kunstenaar “niet goed uitgekomen”.  De kunstenaar ontmoette Muller vaak in café de Beijerd waar hij vaste klant was. Hij merkte dat de mensen Muller niet zo goed begrepen en hij hen ook niet zo, maar de stamgasten Vet en Muller begrepen elkaar juist heel goed en hadden ongelooflijk veel plezier samen.
Mr. Muller – altijd netjes met een aktetas – had een functie bij de gemeente, maar waarschijnlijk was dat een rustig plekje ergens in de luwte.
Op een gegeven moment vertelde de kunstenaar dat hij een beeld van hem ging maken, maar Muller was daar faliekant tegen: “veel te veel eer, nergens goed voor”. Gelukkig heeft Kees Vet het toch gedaan!
Dit beeld is gemaakt in het kader van de Beeldende Kunstenaars Regeling. Het beeld werd in 1985 in de Merkxtuin geplaatst.

Naam: Zig zag of Vice Versa
Omschrijving: sculptuur van RVS
Kunstenaar: Niels Lous – RKD
Afmeting (hxbxd): 400 x 80 x 100 mm
Jaar: 1986
Materiaal: roestvrijstaal
Techniek: gesneden, gelast, gepolijst

Het verhaal:
In hoogte opgebouwd sculptuur met vierkante en ruitvormige metaalplaten, in zig-zag vorm. Het sculptuur is flexibel en beweegt licht met de wind mee.
De sculpturen van Niels Lous zitten vol beweging en expressie. Opgebouwd uit geometrische elementen die hij systematisch herhaalt of in elkaar vlecht, verbeelden ze grote thema’s zoals groeiprocessen of de dynamiek van het heelal.
Hij heeft een eigen stijl ontwikkeld dat verwantschap toont met Bauhaus en De Stijl, waar hij in de jaren zestig op de academie mee in contact komt. De strakke lijnen, het gebruik van eenvoudige vormen en primaire kleuren – kenmerkend voor deze stromingen –  is nog steeds in zijn werk terug te zien.
Niels Lous is een kunstenaar uit Breda en volgde de Academie beeldende kunst St. Joost te Breda. Andere beelden van de kunstenaar in Breda zijn: Evolutie en De Kiem.

Naam: zonder titel of ‘Stainless Steel’
Omschrijving: abstract van staal
Kunstenaar: Wessel Couzijn – RKD
Afmeting (hxbxd): 70 x 192 x 23 mm
Jaar: 1970
Materiaal: RVS
Techniek: gesneden, gelast

Het verhaal:
Centraal stond het verlangen naar vrijheid, met agressie als een verdedigingshouding. Abstractie en plasticiteit ondersteunen dit concept. Couzijn gebruikte hiervoor wilde vormen en uitstulpingen en hij verwerkte er allerlei gevonden materiaal in, zoals flessendoppen, stukjes buis en rotanstokjes. In 1958 vindt hij eindelijk een goede gieterij die zijn ingewikkelde en gecompliceerde mallen kan gieten met de cire-perdue techniek.

Omschrijving: stoel met gevouwen leuning
Kunstenaar: Dick Fluitsma – RKD
Afmeting (hxbxd):160 x 50 x 50 mm
Jaar: 1979
Materiaal: cortenstaal
Techniek: gelast, gebogen

Het Verhaal:
In de jaren zeventig speelde het thema “stoel” een grote rol in het werk van Dick Fluitsma.
Hij ontwikkelde een hele serie voornamelijk metalen zitmeubelen, die natuurlijk geen van allen bedoeld waren om echt op te gaan zitten. Hij maakte onder meer de “stoel met plant”, de “stoel met geknakte leuning” en de “doorregen stoel”. De stoel met gevouwen leuning staat sinds 1985 in Willem Merkxtuin.
Later heeft de kunstenaar zijn aandacht verlegd naar houten beelden.
Andere beelden van de Bredase kunstenaar zijn: Paard, De Opgetogen Vrouw, muur

Naam: De laatsten der Argonauten, De Liefde, Jason en Medea en/of Eros en Psyche
Omschrijving: erotisch beeld van verliefd stel
Kunstenaar: Lukas van der Meer – RKD
Hoogte: ca. 1,8 m
Jaar: 1910
Materiaal: brons

Het verhaal:
Het beeld heeft al diverse namen gehad waaronder: De Laatsten der Argonauten, De Liefde, Jason en Medea en/of Eros en Psyche. De uitleg is hieronder weergegeven.
In 1923 vond in Amsterdam een ere-tentoonstelling plaats vanwege het 25-jarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina. Op deze expositie kreeg de inzending van Lucas van der Meer een gouden medaille, maar na afloop verdween het beeld in de kelder van het Rijksmuseum. Jaren later werd het beeld beschadigd teruggestuurd naar de kunstenaar. Na het overlijden van de kunstenaar, werd in overleg met zijn weduwe en de gemeente besloten het beeld af te gieten in brons. Dio Roovers, Bredaas kunstenaar en collega van Van der Meer bij de restauratie van de Grote Kerk in Breda, verzorgde het herstel en het gietklaar maken van het beeld. Gieterij Binger te Halfweg wilde het niet eenvoudige karwei klaren voor de somma van 780 gulden. Hierin was ook begrepen het afgieten van een portretbuste van burgemeester Claudius Prinsen van kunstenaar Mari Andriessen. Dit beeld is overigens geplaatst in de gemeente Roosendaal, waar Prinsen eerder ook burgemeester was. Het beeld is zo definitief in het bezit gekomen van de gemeente Breda. Een logische volgende stap leek de aanbieding aan het Stedelijk en Bisschoppelijk Museum. (Het Stedelijk en Bisschoppelijk Museum was destijds ondergebracht op de bovenverdieping van de Boterhal en geopend in 1932.) De directie van het museum wilde in 1950 echter geen plaats inruimen voor dit kunstwerk. Dit in brons gerealiseerde kunstwerk zou wel eens schadelijk kunnen zijn voor het zielenheil van de jeugdige bezoekers. De beslissing over de bestemming werd overgedragen aan het gemeentebestuur. Deze besloot het beeld in het ‘nieuwe’ gedeelte van het stadhuis op de Grote Markt te plaatsen, boven aan de trap naast de raadzaal, alleen zichtbaar voor raadsleden en een enkele ambtenaar. Bij de inrichting van de Merkxtuin in 1985 werd het beeld uiteindelijk verplaatst naar deze tuin.
De kunstenaar sprak graag over de ‘Laatste der Argonauten‘, een mythisch verhaal waarbij Griekse helden, de Argonauten, op zoek gingen naar het ‘Gulden vlies’. Medea wordt verliefd op Jason, de leider der Argonauten en dankzij haar toverkunsten bemachtigt hij het vlies. De afgebeelde scene is dan de ontmoeting tussen beide hoofdfiguren, de ‘Liefde’ dus, zoals het beeld ook wel wordt genoemd.
Het vervolg van dit verhaal is dat Hylas, een van de Argonauten, aan land gaat om water te zoeken. Hij wordt verblind door de schoonheid van de badende Najaden, de nimfen van bronnen en rivieren. Hylas kan de omhelzingen van de naakte nimfen die hem omringen niet weerstaan en wordt door hen onder water getrokken. Ook dit zou de afgebeelde scene kunnen zijn.
Ook de titel ‘Eros en Psyche’ wordt wel gebruikt. Deze verwijst eveneens naar een klassiek mythe. De maagd Psyche was zo mooi dat Venus jaloers was. Zij stuurt haar zoon Eros / Amor op Psyche af om haar verliefd te laten worden op een onbenul. Amor verwondt zich zelf aan een eigen pijl en wordt zelf verliefd op Psyche. Hij neemt haar mee naar zijn paleis en bezoekt haar alleen in het donker, want zij mag hem niet zien. (De afgebeelde scene). Opgestookt door haar zusters bespiedt Psyche haar minnaar met een lamp en hij ontwaakt daarbij. Hij verlaat haar en na veel omzwervingen en beproevingen worden de geliefden uiteindelijk in de hemel herenigd.

Omschrijving: bokje
Kunstenaar: Hein Koreman – RKD
Hoogte: ca. 1,2 m
Jaar: 1957
Materiaal: brons

Het verhaal:
Het steigerende Bokje van Hein Koreman kan weer door iedereen worden bewonderd. Wethouder Bob Bergkamp onthulde op 2 november 2012 zijn definitieve plek in de Willem Merkxtuin.
Het beeldje, dat in 1957 werd onthuld op het dr. Ariënsplein op de Heuvel, is in de loop der tijd een paar keer verhuisd. Vaak omdat het ten prooi viel aan vandalen. Zo werd het twintig jaar na de onthulling vernield en kwam het terecht bij een kaasboerderij in Hulten. De gemeente Gilze-Rijen had het beeld opgenomen in een beeldenroute. Het heeft daar 15 jaar gestaan. In 1999 kreeg de Heuvel, die toen vijftig jaar bestond, het beeldje terug nadat in 1997 Koreman het had gerestaureerd en het in een loods zette. Het kwam niet terug naar het Ariënsplein, maar op een meer beschut plekje: in de tuin van steunpunt Maria Mediatrix op de Heuvel. Hein Koreman overleed in juli 2012 op 90-jarige leeftijd.
Andere bekende beelden van Hein Koreman in Breda zijn het Barmhartige Samaritaan, Betaaltafel, Bloemenmeisje, Danseresjes, Emu, Kringloop, Ree, Schrijvertje, De Trek.

Naam: Movimento III
Omschrijving: abstract beeld uit steen
Kunstenaar: Melanie de Vroom – RKD
Afmeting (hxbxd): 70 x 30 x 40 mm
Jaar: 1979
Materiaal: natuursteen
Techniek: gehouwen

Het Verhaal:
Een non – figuratief sculptuur, met ronde en driehoekige vorm, gemaakt van grove steen.

Naam: Oerboom
Omschrijving: sculptuur uit diverse materialen
Kunstenaar: Henk Combé – RKD
Hoogte: ca. 300 cm
Jaar: 28-11-1990
Materiaal: RVS, brons, marmer
Techniek: gegoten, gelast

Het verhaal:
In 1990 sleepte de gemeente Breda de nationale milieuprijs in de wacht. Milieu minister Hans Alders onthulde op 28-11-1990 het daarbij behorende kunstwerk in de Merkxtuin. Hij droeg de roestvrijstalen kolom namens het Rijk over aan burgemeester Ed Nijpels, die enige tijd daarvoor zelf minister van milieu was.
Een bronzen blad – door sommige ook wel aangezien voor een vis, een rog – slingert zich om de kolom. Vanaf de top druppelt water naar beneden.
In 1995 protesteerde oppositiepartij De Parel van het Zuiden tegen het door de gemeente gevoerde milieubeleid. Het kunstwerk werd ingepakt en voorzien van de tekst “Milieu-afkraakprijs 1995”. Volgens de Parel bestond het milieubeleid in Breda op dat moment bijna uitsluitend uit louter grasmaaien en zelfs dat dreigde te worden wegbezuinigd.

Omschrijving: 3 stuks in een vierkant geplaatste ringen
Kunstenaar: Nico Rolsma – RKD
Afmeting (hxb): ca. 450×450 mm
Jaar: 1980
Materiaal: staal
Techniek: gelast, gespoten, gemetseld

Het verhaal:
Deze ringen lijken onderdeel te zijn van de toegangspoort, maar dat is maar schijn. Ze zijn ‘slechts’ decoratief. De 3 buizen zijn mooi en onopvallend geïntegreerd in de muur en de doorgang. De 3 ringen staan onder verschillende hoeken ten opzichte van elkaar.

Omschrijving: figuratief beeld van rustend figuur
Kunstenaar: Evángelos Cotrótsos – RKD
Afmeting (hxbxd): 50 x 60 x 130 mm
Jaar: 1981
Materiaal: marmer
Techniek: gehouwen gepolijst

Het verhaal:
In deze oase van rust ligt deze figuur heerlijk te rusten. Wie wil hier niet eeuwig rusten?

Naam: Drieluik
Omschrijving: drieluik op drie sokkels
Kunstenaar: Cornelis (Kees) Vet – RKD
Afmeting (hxbxd): 64 x 45 x 8 mm
Jaar: 1978
Materiaal: brons
Techniek: gegoten

Het verhaal:
De gemeente heeft dit drieluik in 1985 aangekocht en in de Merkxtuin geplaatst. Het is een zwaar symbolisch werk met een sombere ondertoon. Het thema luidt: “De wereld en het lichaam zijn een gevangenis”. Op alle afbeeldingen staan 2 voorwerpen, één onder en één boven.
Op de linker afbeelding zien we een man leunend tegen een muur en boven een boompje. De figuur kijkt zijn eigen wereldje in. Zijn wereld zinkt weg. En dan ontdekt hij de wereld buiten zijn eigen kleine wereld. Eigenlijk is het een gevangenis in een gevangenis.
Op de middelste staat een perkament rol, een boek, het leven. Op dit boek staat heel klein een omgevallen stoeltje, chaos of wanhoop? Rechtsboven vliegt een figuur op weg naar de vrijheid. Maar helemaal bovenaan zie je een raampje met tralies; het blijft een gevangenis.
Op het rechter paneel bekijkt een figuurtje de wereld vanuit de coulissen. De wereld is een theaterstuk met ons als toneelspelers. De man kijkt achter de coulissen de echte wereld in.