Schorsmolen

Aanvullingen en correcties over kunst en beelden in de gemeente Breda worden zeer gewaardeerd. U kunt uw informatie zenden naar het emailadres als vermeld op de pagina INFO / CONTACT
Laatste update van deze pagina 22-12-2023

De Schormolen is het gebied tussen de Nieuwe Prinsenkade, Haagdijk (even nummers) en de Nijverheidssingel.
De schorsmolen dankt zijn naam aan een molen waarmee men vroeger schors maalde. Met een schorsmolen (ook runmolen, eekmolen of barkmolen) werd eikenschors, ook wel eekschors of bark genoemd, tussen de molenstenen fijn gemalen. Van deze gemalen schors werd run gemaakt, door er water aan toe te voegen. Dit bevatte looizuur. Het werd gebruikt voor het looien van leer. In Nederland waren schorsmolens vooral te vinden in Noord-Brabant en Limburg, omdat daar ook een belangrijke lederverwerkende industrie aanwezig was. Schorsmolens konden zowel windmolens als watermolens zijn. Het malen van schors was een stoffig werk waarbij huidirriterende stoffen vrijkwamen. Vaak werden tijdens het malen de deuren opengezet zodat het stof snel wegwaaide.

Naam: Yzeren kruis
Omschrijving: uithangbord van kruis
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Afm.: ca. 50×50 cm
Materiaal: verzinkt staal dat zwart beroet is
Locatie: Haagdijk 2

Het verhaal:
Net als veel andere historische steden hadden veel panden in de Haagdijk in de Middeleeuwen een naam. In steden als Leuven, Middelburg zie je nog steeds de namen op de gevels staan. Gewoonlijk werden die namen op de gevels geschilderd in plaats van nummers zoals we nu gewend zijn. Helaas zijn alle namen in de Haagdijk van de gevels verdwenen.
Al jaren leefde er onder de ondernemers veelal zelf bewoner de wens om iets te gaan doen met de oude namen. Verschillende van hen hebben in het verleden onderzoek gedaan naar deze oude namen en vonden in de archieven pandnamen die zelfs teruggingen tot in de Middeleeuwen. Een 25-tal van deze namen zijn uitgebeeld door fraai gestileerde uithangborden. De tekens zijn nieuw en van nu. De werking van het pictogram is oud als de tijd waaruit het stamt. Als u omhoog kijkt kunt u ze ontdekken, al zult u soms wel even moeten zoeken. De meeste uithangborden hangen op een hoogte van 3 à 4 meter.
In alle panden met een uithangbord zijn winkels of horecazaken gehuisvest. Op één uitzondering na heeft geen enkele winkel of horecazaak nog een raakvlak met de oorspronkelijke naam of het uithangbord. Alleen bij de Zilveren Vis is een hengelsportwinkel gehuisvest.
Iets uithangen heeft betrekking op het zichtbaar maken dat je op het juiste adres bent. Het uithangbord geeft vaak een voorstelling of voorwerp weer, dat een ambacht, beroep of de huisnaam voorstelt.
De borden zijn eigendom van de Ondernemersvereniging de Haagdijken en niet van de winkeliers zelf. De borden zijn bekostigd met subsidie uit het Grote Stedenbeleid. De borden zijn ontworpen door 2 Bredase kunstenaars Klaartje Scheer, die het bord ontwierp en Eloi Koreman, die de ophanging van de borden ontwierp.

De naam “Yzeren Kruis”is overeenkomstig de naam van het hoekpand. Dit is het opmerkelijke pand van P. de Gruyter & Zn met de fraaie blauwe tegeltjes aan de gevel. De gevel is in art deco stijl opgetrokken wat de huisstijl was van de kruideniersketen.
Een kruis is vaak een aanduiding van een kruising van belangrijke wegen. Van oudsher is de Haagdijk een belangrijke invalsweg geweest naar de stad Breda. De Haagdijk lag ten tijde van de ommuring buiten de stad.

Naam: Grote Vijgenboom
Omschrijving: uithangbord van vijgenblad
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Afm.: 70×110 cm
Materiaal: koper, gepatineerd
Locatie: Haagdijk 7 N51 35.306 E4 46.254

Het verhaal:
Het koper is met zuur behandeld waardoor het de groene kleur krijg. Vijgenbomen komen niet voor in Breda. De uitsparingen in het blad hebben de vorm van verse ongeplukte vijgen.

Naam: Het Rode Hert
Omschrijving: uithangbord van hert
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Afm.: 90 x 115 cm
Materiaal: koper en verzinkt staal voor de steun
Locatie: Haagdijk 10 N51 35.307 E4 46.244

Het verhaal:
Op deze plek stond al vanaf de 17e eeuw een brouwerij met de naam ‘Het Rood Hart’. Deze brouwerij was in de 19e eeuw in het bezit van de familie Kerstens die daar (Haagdijk 42 =10) tot ongeveer 1880 bier brouwde. Het was een van de grootste 19e eeuwse brouwers van Breda. Op 3 mei 1803 werd een compleet nieuw pand en brouwerij gebouwd. Van de eerste steenlegging is een troffel bewaard gebleven met de inscriptie “Met dese troffel door Cornelia Johanna Kerstens den eerste steen gelegt; aan het huijs van haaren broeder B.A. Kerstens; genaamd het Rood ♥”.
Na Kerstens vestigde zich Junghuhn & co in het pand met Stoombierbrouwerij Het Roode Hart (Haagdijk c42. =10). Junghuhn verliet in 1885 Breda. Daarna woonde Baron J. van Keppel op dit adres. Van 1889 tot 1901 werd het pand gebruikt door ‘NV Stoomfabriek De Voorzorg’ met het verduurzamen van levensmiddelen zoals onder ander vlees in blik. Er werd door Voorzorg enige tijd blijkbaar ook nog bier geproduceerd, maar niet meer onder de naam Rode Hart.
In dit pand heeft dus nooit een brouwerij gezeten met de naam ‘Het Rode Hert’. Het uithangbord berust dan ook op een misverstand. De latere verwarring met Rode hert wordt mogelijk veroorzaakt door de spelling/uitspraak die met name in Hollands dialect er toe leidde dat een hart een hert kon zijn, en een hert een hart. Zo had brouwerij Het Rode Hart in Amsterdam een hert als symbool. In Breda lijkt voor de brouwerij weinig reden te bestaan om daar hart als hert te lezen. In 1885 zou de brouwerij bovendien als een hert was bedoeld ongetwijfeld in haar advertentie ook gewoon hert hebben geschreven.
Er bestaat echter wel een herberg in Breda met de naam ‘Het Roode Hert’, maar deze bevindt zich al 500 jaar op de Haagse Markt 34 in Princenhage. Van 1675 tot 1710 was er een bierbrouwerij van Jacob Schellekens achter deze herberg, maar deze herberg en brouwerij hebben niets te maken met de brouwerij op de Haagdijk.
Het koper uithangbord is behandeld met een coating waardoor het zijn rode kleur behoudt.

Naam: Eendvogel
Omschrijving: uithangbord van eend
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman- RKD / RKD
Afm.: 110×70 cm
Materiaal: roestvrijstaal en cortenstaal voor de steun
Locatie: Haagdijk 15 N51 35.306 E4 46.228

Het verhaal:
Het pand heet van oudsher De Witte Entvogel. De eend zit gevangen in een golf. De toeschouwer ziet de eend tegelijkertijd boven en onder de waterspiegel. Bij harde wind kan men de eend zien schommelen.

Naam: Princemantel
Omschrijving: uithangbord van mantel
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Hoogte: 50 cm
Materiaal: 8 mm koper, gepatineerd en verzinkt staal voor de steun
Locatie: Haagdijk 17 N51 35.305 E4 46.220

Het verhaal:
Het pand heet van oudsher Princemantel. Lang geleden woonde er een kleermaker. Als teken voor hun ambacht was voor veel kleermakers de prinsenmantel het symbool. Boven in de mantel is een koninklijk kroontje zichtbaar, daaronder een koninklijk gewaad waar de drager uit gelopen schijnt te zijn.
Toeval of niet, maar de kozijnen van het pand zijn ook nog eens oranje geschilderd.
Voor wie het wil, ziet ook een mantel van een carnavalsprins in het symbool. Een carnavals prins draagt net als een echte prins ook een cape. De Haagdijk speelt met carnaval een belangrijke rol, omdat daar ieder jaar de optocht vertrekt richting het centrum.

Naam: Vier Heemskinderen
Omschrijving: uithangbord van paard met 4 kinderen
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Afm.: 2 x 1,25 meter
Materiaal: 1 cm beroet verzinkt staal en verzinkt staal voor de steun
Locatie: Haagdijk 20 N51 35.305 E4 46.215

Het verhaal:
Dit uithangbord verwijst naar een sage uit de tijd van Karel de Grote.
Ridder Aymon van de Ardennen (in het Nederlands verbasterd tot Heems) was een trouwe leenman van Karel de Grote. Hij zou getrouwd geweest zijn met Aye, een zuster van Karel. Zij schonk haar echtgenoot vier zonen: Ritsaert, Writsaert, Adelaert en Reinout. Van het viertal was Reinout de sterkste. De vier zonen kregen van hun vader, naar oude traditie, elk een paard als geschenk. Reinout was echter zo sterk, dat hij zijn rijdier per ongeluk doodde. Toen werd hem een tweede paard aangeboden, maar hij brak reeds bij de eerste rit de lendenen. Heer Aymon wist echter raad. Omdat een ridder toch een paard moest hebben, bracht hij zijn zoon naar een burcht waarin de beruchte hengst Bayard (het Ros Beiaard) opgesloten zat, een driftig beest dat door iedereen gevreesd werd en nog nooit zijn meester gevonden had. Onverschrokken trad Reinout het briesende paard tegemoet, dat hem onmiddellijk met een fikse trap enkele meters verder gooide. Reinout wilde het echter niet opgeven en na een heroïsche strijd slaagde hij erin het wonderbare paard aan zijn wil te onderwerpen. Vanaf dat moment zou het Ros Beiaard ridder Reinout blindelings gehoorzamen. Maar er ontstond een ernstige vete tussen Karel de Grote en Aymon en zijn zonen. Tijdens een partijtje schaak aan het hof volgde een hoogoplopende ruzie tussen Reinout en zijn neef Lodewijk, Karels zoon, waarbij de driftige Reinout in zo’n woede ontstak, dat hij alle stukken omver gooide en zijn tegenspeler een dodelijke dreun op het hoofd gaf met het zware zilveren schaakbord. Karel zwoer dat hij Lodewijk zou wreken en hij achtervolgde de vier broers, die wegvluchtten op de rug van het ros Beiaard en zich verborgen in de ontoegankelijke Ardennen. Vanuit hun sterke burcht Montalbaen verdedigden de vier ridders zich tegen de aanvallende legerbenden van hun oom.
Intussen was hun vader Aymon in de handen van Karel de Grote gevallen. Karel was enkel bereid vrede te sluiten en Aymon vrij te laten, indien het duivelse Ros Beiaard aan hem werd uitgeleverd. Reinout weigerde aanvankelijk op dit voorstel in te gaan, maar zwichtte uiteindelijk toch onder de smeekbeden van zijn moeder. Omdat het paard de reputatie had onoverwinnelijk te zijn, besloot Karel het te verdrinken. Met gebroken hart en lede ogen moest Reinout lijdzaam toezien hoe het naar de rivier werd gebracht en met zware molenstenen om de nek in het water werd gegooid. Tot tweemaal toe verbrijzelde het paard met één hoefslag de stenen en zwom het terug naar de oever, waar Reinout stond te kijken. Bij een derde poging werden de stenen verzwaard, maar toch kwam het Ros Beiaard weer boven water, reikhalzend naar zijn meester, maar die kon het lijden van het beest niet meer aanzien en wendde zijn hoofd af. Denkend dat zijn meester niets meer van hem wilde weten, liet het nobele dier zich verdrinken.
Vooral in de Maasvallei houden vele verhalen de sage van de Vier Heemskinderen in leven. De rivier waarin het Ros Beiaard werd verdronken, wordt geïdentificeerd met de Maas. De burcht van Montalbaen is volgens sommigen Montauban sous Buzenol, nabij Virton (niet te verwarren met Montauban in Frankrijk) waar zich inderdaad ruïnes bevinden. Maar ook het kasteel Poilvache wordt ermee in verband gebracht. Volgens de plaatselijke legende zou het Ros Beiaard de beroemde Rocher Bayard, een naaldvormige rotspunt nabij Dinant, tijdens de vlucht van de Vier Heemskinderen met één hoefslag gespleten hebben.
Ook in de Franse Ardennen (onder meer in de omgeving van Monthermé en Revin) herinneren verschillende plaatsnamen nog aan de heldendaden van de Vier Heemskinderen.
In Vlaanderen bestaat nog een lokale variant: dáár was Aymon de heer van Dendermonde, en het Ros Beiaard zou niet in de Maas maar in de Schelde verdronken zijn. Alleszins spelen de Vier Heemskinderen en het Ros Beiaard een grote rol in de plaatselijke folklore van Dendermonde.
Alle figuren (zowel de hoofd- als bijfiguren) uit Karel en de Elegast kunnen op enigerlei wijze worden herleid tot figuren uit de historie van de vier Heemskinderen: zo is de christelijke ridder-tovenaar Elegast in feite de christelijke ridder-tovenaar Malegijs.
In Nijkerk, vlak naast de Grote Kerk, staat een beeld van de Vier Heemskinderen op het Ros Beyaard. Ook in Geldrop staat op de Laan der vier Heemskinderen een zelfde soort beeld.
Op het plantsoen nabij de Rombout Keldermansstraat is eveneens een kunstwerk aangebracht met de naam Vier Heemskinderen. Het betreft een beeld van Kees Keijzer.

Naam: Drie Toebackxpijpen
Omschrijving: uithangbord van 3 tabakspijpen
Kunstenaar: Klaartje Scheer en EloiKoreman – RKD / RKD
Hoogte: ca. 1 meter
Materiaal: beroet staal en RVS voor de steun
Locatie: Haagdijk 26a N51 35.301 E4 46.208

Het verhaal:
Voor wie het wil ziet ook 3 golfclubs in de afbeelding, maar het zijn toch echt tabakspijpen.
Het aantal van 3 tabakspijpen is geen willekeurige keuze. De drie-eenheid is niet alleen in de kerk gebruikelijk maar ook daar buiten. De Heilige Drie-eenheid, Drievuldigheid of Triniteit (v. Lat.: trinitas) is de theologische opvatting in veel takken van het christendom dat er één God bestaat in drie goddelijke personen: de Vader, de Zoon (Jezus Christus) en de Heilige Geest.
Het aantal van 3 wordt ook gezien als een driedubbele bevestiging. Iets wat dus heel zeker is. We zien het onder andere terugkomen in de 3 Andreaskruizen van het gemeentewapen van Breda en Amsterdam.
Voor veel mensen is het cijfer 3 een geluksgetal.
Ook bij de uithangborden van de Snoeken en de Lindebomen (zie hieronder) worden telkens 3 aantallen uitgedrukt.

Naam: Vette Os
Omschrijving: uithangbord van os
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Afm: 100x80cm
Jaar: 1997
Materiaal: corten staal en verzinkt staal voor de steun
Locatie: Haagdijk 47 N51 35.297 E4 46.206

Het verhaal:
Dit uithangbord is de eerste van 25 stuks die in de Haagdijk zijn geplaatst.
Slager Willem Koppen kocht in 1681 het pand en gaf het de naam De Rooden Os. In 1729 duikt de naam Den Vetten Os op. De naam komt nu goed tot uiting in het uithangbord.
Dit was het eerste bord dat werd geplaatst op een van de langst gevestigde bedrijven op de Haagdijk. Het bord is opgehangen door de toenmalige burgemeester Rutten van Breda

Naam: Groene Papagaai
Omschrijving: uithangbord van papagaai
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Hoogte:
Materiaal: koper, gepatineerd en RVS voor de steun (schommel)
Locatie: Haagdijk 51a N51 35.297 E4 46.206

Het verhaal:
Het pand heet van oudsher de Groene Papagaey of Papegaaij. De reden hiervoor is echter onbekend.

Naam: Gekroonde tondeldoos
Omschrijving: uithangbord van aansteker
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Hoogte:
Materiaal: beroet staal
Locatie: Haagdijk 52 N51 35.293 E4 46.201

Het verhaal:
De oorspronkelijke naam is De Gecroonde Tondeldoos.
De tondeldoos is de voorloper van de lucifer en diende om vuur te maken. Het was een doosje waarvan de inhoud bestond uit tondel, een licht ontvlambaar materiaal. Dit kon bijvoorbeeld een stukje gedroogde tonderzwam zijn. Hiernaast had men nog een vuursteentje en een metalen ring, het vuurslag, nodig. De ring bestond uit koolstofhoudend ijzer. Als de vuursteen dicht genoeg bij de tondel werd gehouden, kon men proberen om met de metalen ring een vonk op de stof te doen belanden. Indien dit lukte, kon een behendige gebruiker door wat te blazen een vlammetje opwekken. Begin 20e eeuw raakte de tondeldoos in onbruik, vooral door de opkomst van lucifers.

Naam: Kleine Engel
Omschrijving: uithangbord van cupido
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Hoogte:
Materiaal: verzinkt ijzer en cortenstaal voor de steun
Locatie: Haagdijk 64 N51 35.272 E4 46.179

Het verhaal:
Het pand heet van oudsher De Cleynen Engel. De kunstenares heeft het bord de Kleine Engel genoemd naar de originele naam van het pand. De afbeelding komt echter meer overeen met cupido.
Cupido of Amor is in de Romeinse mythologie de goddelijke, eeuwig jonge zoon van Venus, de godin van de liefde. Het Griekse equivalent van Cupido is Eros, god van de vleselijke liefde.
Amor, alias Eros, wordt meestal afgebeeld als een jongetje met vleugeltjes en een pijl-en-boog. Hij schiet, volgens de mythe, magische pijlen in harten van mensen en goden om deze verliefd te laten worden. Zelf verloor Eros zijn hart aan de oogverblindend mooie Psyche, een koningsdochter met drie zusters.
Hij is in bezit van twee soorten pijlen, één om mensen verliefd te maken, een mooie scherpe pijl met een gouden punt en de andere om mensen elkaar te laten haten, een pijl met een stompe punt en een loden schacht. In verschillende mythes haalt hij er weleens wrede grappen mee uit.
Cupido was het hulpje, volgens sommigen zelfs de zoon, van de godin van de liefde en de vruchtbaarheid Venus (ook bekend als Aphrodite). In sommige mythen is hij de zoon van Venus en Vulcanus, maar er zijn ook verhalen waarin hij de zoon is van Venus en haar minnaar Mars.
Cupido komt in de kunst vaak voor, meestal voorgesteld als een gevleugeld, naakt, mollig jongetje met pijl-en-boog.
In sommige mythen en in de kunst (zelfs na de kerstening, waar men van putti (Italiaans ‘knaapjes’) spreekt en hen veelal als engelen duidt), worden verschillende putti tegelijk afgebeeld, (zo)als de Eroten, het gevolg uit het nageslacht van de liefdesgoden vormen. Zij hebben echter dan niet altijd met liefde te maken.

Naam: Kleine Wildeman
Omschrijving: uithangbord van de oermens
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Afm.: 80×90 cm
Materiaal: cortenstaal en verzinkt staal voor de steun
Locatie: Haagdijk 82 N51 35.256 E4 46.155

Het verhaal:
Het pand heet van oudsher De Cleynen Wildeman.
Een krachtig manspersoon, gewapend met knots en schaars gekleed in eikenbladeren verbeeldt de huisnaam. De wildeman is een romantische weergave van de pure mens.
In de heraldiek worden wildemannen, vrijwel naakte, met eikenloof omgorde woestelingen als schildhouders of figuur in het wapen gebruikt. Meestal dragen de wildemannen een houten knots.
Vroeger werden wildemannen in beschrijvingen ook wel Hercules genoemd. De wildemannen komen veel in wapens voor. De Hohenzollerns laten hun wapen door twee wildemannen vasthouden en ook in de wapens van steden als ‘s-Hertogenbosch en Antwerpen komen wildemannen voor.
Bij de blazoenering van een wildeman horen alle bijzonderheden beschreven te worden; zoals het dragen van oorringen, kettingen, arm- of voetbanden. Als zij geheel naakt zijn worden de dekkleden om hun heupen en dijen geslagen.
De wildeman komt ook voor in sprookjes zoals IJzeren Hans, Simeliberg van de gebroeders Grimm en in De wildeman uit Overijssel.
Bij het pand op nummer 78 uit 1613 schijnt ook sprake te zijn van een wildeman in het verleden. Het zou natuurlijk kunnen dat beiden panden ‘Wildeman’ heette, maar mogelijk is bij een van de panden een vergissing gemaakt en daarmee zou het kunnen zijn dat dit uithangbord aan de verkeerde gevel hangt. Beide panden hebben overigens overeenkomsten met onder andere een trapgevel.

Naam: Peerd in de Wieghe
Omschrijving: uithangbord met afbeelding van paard
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Afm.: 80×80 cm
Materiaal: corten staal en verzinkt staal voor de steun
Locatie: Haagdijk 86b N51 35.253 E4 46.151

Het verhaal:
Het pand heet van oudsher ’t Peerdt. Het droeg ook de naam van het Wit Peerdt of Paert in de Wieghe. De naam verwijst mogelijk naar een huis met een “verdacht en oud beroep”. In de afbeelding is een maan of een wieg te herkennen dat symbool staat voor de nacht of voor slapen. Het paard kan mogelijk duiden op de cavalerie, ofwel soldaten / ruiters. Dat het paard op de rug ligt benadrukt hier dat het om nachtelijke activiteiten ging. Niets bijzonders in een wijk waar destijds veel soldaten woonden.

Naam: Gampelmolen
Omschrijving: uithangbord van waterrad
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Afm. : 90×70 cm
Materiaal: verzinkt staal
Locatie: Haagdijk 99 N51 35.250 E4 46.146

Het verhaal:
In 1729 stond het huis bekend onder de naam Wintmolen. Een echte windmolen zal er niet gestaan hebben omdat de Haagdijk te dicht bebouwd was. Het uithangbord verbeeldt een watermolen. Achter de Haagdijk liep destijds de rivier de Gampel die uitmondde in de Mark. De achtertuinen van de Haagdijk grensden dus aan de rivier, dat gunstig was voor transport over water. Transport over water was in die tijd makkelijker dan over land. Dit verklaart ook waarom er een slinger in de Haagdijk zit; de bebouwing volgde de rivier. Er ontwikkelde zich een industriegebied met brouwerijen, scheepswerven, een glasblazerij, een tapijtfabriek, een gloeilampenfabriek en vele ambachten. De Gampel liep destijds waar nu grofweg de Gravenstraat is. Om de huizen te beschermen tegen hoogwater van de rivier werden de huizen op een dijk gebouwd. Dit verklaart waarom de straat HaagDIJK heet. In de straten achter de Haagdijk zijn nog steeds grote hoogteverschillen te ontdekken.
De Gampel stond synoniem voor een onvervalste arbeiderswijk. Na de renovatie in de jaren tachtig verdwenen de in slechte staat verkerende arbeidershuisjes. De Gampel kreeg de nieuwe naam Fellenoord.

Naam: Blauwe Hand
Omschrijving: uithangbord van hand in staal
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Afm.: 60×120 cm
Materiaal: corten staal
Locatie: Haagdijk 125 N51 35.244 E4 46.128

Het verhaal:
In 1702 was in het achterhuis een brouwerij gevestigd. Het voorhuis heette Den Blauwen Hant en was de naamgever voor de brouwerij. Een andere verklaring vinden we in de handen van de blauwververs die hier hun ambacht uitoefenden. Vanwege de toegepaste kleurstoffen hadden de arbeiders vaak blauwe handen. Een blauwverver is iemand die, bijvoorbeeld gebruikmakend van de kleurstof indigo, kleding blauw verft, bijvoorbeeld een pak, tot op het zwarte af. Kleding laten verven was goedkoper dan nieuwe kleding aanschaffen. Vroeger werd dit veel gedaan, meestal als men in de rouw was. De rouwperiode na het overlijden van een persoon kon tot wel maanden duren.
De Haagdijk telde destijds veel steegjes of zijstraten die ondertussen deels verdwenen zijn. Dit verklaart waarom er soms gaten in de huisnummers van de Haagdijk zijn. Een van de steegjes die nog wel overgebleven is de Achter de Blauwe Hand. Het uithangbord is in 2015 verplaatst en hangt ondertussen aan het begin van de steeg. Loop je dus onder dit uithangbord van de Blauwe Hand door dan begeef je je automatisch Achter de Blauwe Hand.

Naam: Kleine Cuyp
Omschrijving: uithangbord van wastobbe met man
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Afm.: 75 x 120 cm
Materiaal: corten staal en verzinkt staal voor de steun
Locatie: Haagdijk 135 N51 35.233 E4 46.106

Het verhaal:
Het pand heet al sinds 1720 De Cleyne Kuyp.
In de waskuip zit een ruim bemeten man. De kunstenares gebruikte RVS stangen om het bord op te hangen die de waterstralen van de douche moeten voorstellen.

Naam: Trompetter
Omschrijving: uithangbord van trompet(ter)
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Hoogte: ca. 50 cm
Materiaal: verzinkt staal
Locatie: Haagdijk 144 N51 35.231 E4 46.101

Het verhaal:
Sinds mensenheugenis was hier het Oude Mannenhuis. In de Franse tijd (1795-1813) werd de zorg gezien als een zaak van de overheid en de sluiting volgde. In 1819 is hier het R.K. Gasthuis gesticht, dat het leegstaande pand aankocht. De leiding was in handen van religieuzen. Hiermee had Breda een primeur want na 1648 was dit in het Calvinistische Nederland niet toegestaan. Twintig jaar lang was hier de stedelijke muziekschool.
De gevel uit 1906 is in zogenaamde Katholieke Gestichtsstijl. Deze stijl wordt gekenmerkt door de herhaling van architectuurdetails: vensters, ornamenten en bogen.

Naam: Zilveren Vis
Omschrijving: uithangbord van vis
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Afm.: 100×80 cm
Materiaal: roestvrijstaal
Locatie: Haagdijk 145 N51 35.231 E4 46.101

Het verhaal:
Dit uithangbord van een vis is het enige uithangbord in de Haagdijk dat daadwerkelijk iets te maken heeft met de ambacht van de winkel namelijk de hengelsport. Het heeft dus niets te maken met de oorspronkelijke naam van het pand.

Naam: Kroon
Omschrijving: uithangbord van kroon
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Hoogte: 90 cm
Materiaal: koper en verzinkt staal voor de steun
Locatie: Haagdijk 168a N51 35.225 E4 46.079

Het verhaal:
Het adres stond eerder bekend als De Olimaet en De Prince Croon. De Croon heeft tenslotte gewonnen, want die is verheven boven zijn maat.
Het uithangboord is zodanig opgehangen dat de Kroon met alle winden kan meewaaien.

Naam: Blauwe Schuit
Omschrijving: uithangbord van carnavalswagen (schip)
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Hoogte: 1,5 x 2 meter
Materiaal: corten staal met verzinkt staal voor de wagen
Locatie: Haagdijk 171 N51 35.225 E4 46.079

Het verhaal:
Dit uithangbord markeert de oude poort die vroeger leidde naar de huisnummers 151-171, wat ooit een zijsteegje van de Haagdijk vormde. De roestige kleur van het bord is in tegenstelling met de naam van De Blauwe Schuyt. Jaren geleden heeft Prins Carnaval de schuit eigenhandig blauw geschilderd, maar cortenstaal is geroest staal en wint het van lakverf. Cortenstaal heeft de bijzondere eigenschap dat het dunne laagje roest er voor zorgt dat het niet verder roest en wegrot.
Het schip deint niet op de golven maar beweegt zich voort op wielen (een wagen). In het schip zitten de narren; de gekken die de wereld een spiegel voorhouden. Het hele beeld voert ons terug naar de late middeleeuwen, toen mensen met een beperking op een kar werden rondgereden. Dit tot ieders lering en vermaak.
Het bord refereert ook aan een carnavalswagen van de carnavalsoptocht. Op de Haagdijk wordt goed carnaval gevierd. Ieder jaar vertrekt vanuit de Haagdijk de carnavalsstoet naar het centrum. De Haagdijk wordt in Google-streetview zelfs weergeven tijdens de carnavalsoptocht.
Blauw refereert niet alleen naar koude, maar ook blauw van de drank zijn.

Naam: Drie Snoeken
Omschrijving: uithangbord van 3 snoeken
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Hoogte: 60 cm
Materiaal: koper, gepatineerd en verzinkt staal voor de steun
Locatie: Haagdijk 215 N51 35.223 E4 46.019

Het verhaal:
Het pand heet al sinds 1631 Den Drie Schnoecken.

Naam: Drie Lindenkens
Omschrijving: uithangbord met 3 bomen
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Afm. : 95×65 cm
Materiaal: koper, gepatineerd
Locatie: Haagdijk 217

Het verhaal:
Het pand heet al sinds 1734 De Drie Lindekens.
De gemeenteschild van de (voormalige) gemeente Princenhage bestaat uit 3 (linden)bomen. Tot 1942 was Princenhage een zelfstandige gemeente. Het grondgebied was zelfs vele malen groter dan van de gemeente Breda. Het uithangbord verwijst naar het gemeentewapen van Princenhage.

Naam: Gulden Lelie
Omschrijving: uithangbord van lelie
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Hoogte:
Materiaal: messing en verzinkt staal voor de steun
Locatie: Haagdijk 239 N51 35.222 E4 45.985

Het verhaal:
Het symbool van de lelie is misschien voor ons minder bekend, maar er zijn tijden en delen van de wereld waar dat heel anders is. De lelie staat letterlijk bol van de symboliek; ze vertegenwoordigt beminnelijkheid, zuiverheid, liefde, vruchtbaarheid, vrouwelijkheid, eenheid en vergankelijkheid, allemaal in één bloem. De lelie is in de leer der emblemata een symbool van de maagd Maria en maagdelijkheid.
De fleur de lis (ook fleur-de-lis, fleur-de-lys of ‘Franse lelie’) wordt gebruikt in de heraldiek, waar ze vooral geassocieerd wordt met Frankrijk. Het Franse wapenschild heeft drie gouden lelies op een blauwe achtergrond. De lelie wordt in tal van familiewapens en wapens van steden, provincies en genootschappen gebruikt. De lelie is het heraldische symbool van Florence. We zien de lelie ook op een aantal Nederlandse familie- en gemeentewapens.
De fleur de lis is ook bekend bij scouting. Ze komt veelal terug op vlaggen van landelijke en regionale scoutingverenigingen.
Reeds in de oudste culturen gold de witte lelie als symbool van licht, alsmede van vrede, opstanding en koninklijke waardigheid. Zij wordt aangeduid als een tedere bloem. In het jodendom werd zij beschouwd als aanduiding van de stam Juda. In het christendom zinnebeeld van onschuld, zuiverheid, maagdelijkheid en de ongehuwde levensstaat.
In de christelijke kunst worden maagden, zowel mannen als vrouwen met de lelie afgebeeld. Als de engel Gabriël aan Maria komt zeggen dat zij een kind zal ontvangen, draagt hij vaak een lelie in de hand.

Naam: Acrobati
Omschrijving: beeld van 2 acrobaten
Kunstenaar: Remo Rossi – RKD
Kosten: 4.000 gulden
Hoogte: ca. 2 meter
Jaar: 1963
Materiaal: brons
Locatie: Haagdijk 246 N51 35.222 E4 45.975

Het verhaal:
Twee acrobaten met hoepel, de een zittend, de ander staand. Het kunstwerk bevond zich voorheen in de hal van gemeentelijke Energie- en Waterbedrijf (ENWA) op de Doornboslaan. Het kostte toen 4000 gulden. Het verhuisde halverwege de jaren tachtig naar de gevel van het appartementen complex op de Haagdijk.

Naam: St. Mertenspoort
Omschrijving: uithangbord van de heilige Sint Maarten of Sint Meerten
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Hoogte:
Materiaal: corten staal en verzinkt staal voor de steun
Locatie: Haagdijk 251 N51 35.221 E4 45.969

Het verhaal:
Dit uithangbord is een afbeelding van de heilige Sint Maarten of Sint Meerten en de vroegere poort aan het einde van de Haagdijk. Volgens de legende geeft een Romeinse officier de helft van zijn soldatenmantel aan een arme naakte man bij de stadspoort. De arme man zou Jezus zijn, hiermee verwierf Maarten eeuwige roem als heilige.
Maarten wordt op twee manieren afgebeeld. Ten eerste als Romein in harnas. Bij deze afbeeldingen geeft hij vrijwel altijd de helft van zijn mantel aan de bedelaar. Ook wordt hij voorgesteld als bisschop met een bedelaar aan zijn voeten. Ganzen of zwanen komen ook vaak voor. Zij verwijzen naar het pluimveehok waarin hij zich had verscholen.
Hij is in een aantal streken van Nederland (onder andere Friesland, Groningen, de Zaanstreek, West-Friesland, Almere) en Vlaanderen (de Westhoek, de Denderstreek en Beveren) bekend als Sint-Maarten. Zijn naamdag, 11 november, wordt er nog steeds gevierd.
De mantel die hij deelde met de blinde bedelaar werkt nog op andere manieren door. In het Latijn is mantel cappa. De ruimte waarin zijn mantel werd bewaard ging al gauw kapel heten en de bewaker de cappellanus. Een ander woord voor mantel in het Latijn is pallium en van dit woord is de term palliatieve zorg afgeleid.
De huisnaam Mertenpport herinnert aan de tijd dat de poort de Haagdijk afsloot. Vanaf 1543 kwam de Haagdijk binnen de stadswallen te liggen en verdween de Meertenpoort.

Omschrijving: tweedelige boom
Kunstenares: Yvon Né – RKD
Hoogte: 2,74 meter
Jaar: 2013
Inscriptie: KEN DE KRACHT VAN DE GOEDE WENS
Materiaal: corten staal
Locatie: Stichting Elisabeth, Leuvenaarstraat 91

Het verhaal:
Deze boom in de entree van verzorgingstehuis bestaat ongeveer uit twee gelijke delen waarvan er een binnen staat en de andere buiten aan de andere zijde van het glas. De inscriptie is verticaal in de boomstam geschreven.

Nijverheidssingel

Park Valkenberg

Omschrijving: 2 schilderijen (oorspronkelijk 4)
Kunstenares: Margot Maaskant –RKD
Hoogte: 2,4 tot 3,12 meter
Montagehoogte: 1e verdieping
Jaar: januari 2006
Locatie: Middellaan 462, 474, 484 en 506 N51 35.392 E4 46.063

Het verhaal:
Deze schilderijen bevinden zich op de gevels van de appartementen aan de Middellaan.
Het initiatief van de schilderijen kwam van huismeester Peter Havermans. “De buurt heeft een troosteloos uiterlijk. Er is bijna niets anders te zien dan bakstenen”, vindt hij. Uit een enquête onder de bewoners bleek er, naast gedichten aan de muur en speelplaatsen interesse te zijn voor kunst aan de woonflats.
Samen met bewoonster Jopie Machielsen diende Peter Havermans een aanvraag in bij het project ‘ Hart voor je buurt’. De gemeente Breda, die in 2005 een miljoen euro voor het project beschikbaar stelde, gaf drieduizend euro. Woonstichting Singelveste droeg ook haar steentje bij en betaalde het hout voor de frames en de bevestiging van de schilderijen.
Op de kunstwerken staan onder meer een schets van de oude gasfabriek waar nu het complex De Prins gevestigd is. Op het andere is de Nijverheidssingel in de jaren vijftig te zien.
Twee schilderijen (ballen en gasfabriek) zijn in augustus 2019 verwijderd om plaats te maken voor een muurschildering van het “Kwatte meisje”. Deze muurschildering is gebaseerd op de Stoom Cacao- en Chocoladefabriek Kwatta die eind 19e op deze locatie stond.
Het is een zeldzaamheid dat schilderijen buiten worden gehangen. Andere buitenschilderijen zijn te bewonderen in Ulvenhout.

Naam: Duysent Vreesen
Omschrijving: uithangbord van schaap en wolf
Kunstenaar: Klaartje Scheer en Eloi Koreman – RKD / RKD
Hoogte: 110×90 cm
Materiaal: verzinkt staal
Locatie: Nieuwe Huizen 23-25

Het verhaal:
Dit is het enige uithangbord van Klaartje Scheer en Eloi Koreman dan niet in de Haagdijk staat.
Het huis aan de Nieuwe Huizen bestond al in 1580. Er waren toen problemen rondom belastingpenningen (de 100e penning). Of dit één van Duysent Vreesen was blijft de prangende vraag. Maar de schaapfiguur loopt over de van tanden voorziene beugel met onder zich een loerende wolf. Wellicht is het de verbeelding van de (overwinnende) vroomheid, de kwade macht en de daarbij horende angsten.
Nederland komt halverwege de 16e eeuw terecht onder de macht van de Spaanse koning Philips II. Er is veel verzet tegen zijn macht en ideeën. Zo veel dat Philips II zijn opperbevelhebber van het Spaanse leger, Alva, naar Nederland stuurt om de orde te herstellen. Alva haalde zich veel ellende op de hals toen hij het stelsel van beden wilde vervangen door algemene belastingen. Deze algemene belastingen waren in elke provincie van Nederland hetzelfde. Iedereen moest bijvoorbeeld 1% van de waarde van alle goederen aan de Spaanse koning afstaan (de 100e penning). Toen Alva de 10e penning wilde invoeren werd het verzet tegen hem groter en groter. De 10e penning was een soort btw van 10%. Men moest deze betalen bij elke koop en verkoop van alle goederen. Met de 10e penning wilde Alva een eind maken aan de financiële macht van de adel en de stadsbesturen.

Omschrijving: gevelpanelen met spelende kinderen
Kunstenaar: Kees van den Heuvel – RKD
Hoogte: 1,5 meter
Jaar: 1999
Montagehoogte: ca. 6 meter
Locatie: Idris Schorsmolenstraat 10, Leuvenaarstraat N51 35.269 E4 45.906

Het verhaal:
Eens hingen er in totaal 23 panelen in de Leuvenaarstraat en de Schorsmolenstraat aan de gevel van Orthopedagogisch Instituut de Schorsmolen. Ze hebben daar een plek gekregen ter gelegenheid van een renovatie van de gebouwen in 1992. Kunstenaar Kees van den Heuvel heeft op een heel kleurige wijze een aantal activiteiten binnen de instelling verbeeld. Nu zijn er nog slechts 3 panelen aanwezig.
Tegenwoordig heet het instituut Idris. Idris is ontstaan uit de fusie van Orthopedagogisch Centrum Brabant (OCB) en Amarant. Bij Idris kun je leren en groeien. Dat doen ze thuis of op de polikliniek. Als het thuis echt niet gaat, is er Idris Verblijf. Een veilige plek waar kinderen en volwassenen behandeld kunnen worden. Leren en werken is belangrijk. Daar wordt er bij Idris veel aandacht aanbesteedt. Hoe moeilijk de situatie ook is, Idris ziet altijd mogelijkheden en kansen.

Lantaarnpalen

Een serie van 12 lantaarnpalen staat verspreid in de wijk Schorsmolen. Door beeld en woord verwijzen ze naar de historie van deze voormalige volksbuurt. Het is het enige wat daar op deze plek nog aan herinnert.
De lichtmasten zijn bedoeld om het buurtgevoel te verstrekken en daarmee de leefbaarheid te bevorderen.
Door de jaren heen zijn helaas 5 van deze lantaarnpalen verdwenen en/of vervangen en is de kunststof behuizingen wel wat verweerd of vervuild. De lichtmasten stonden als individu in de straten en waren daardoor niet “begrepen” waardoor ze uiteindelijk ook heel kwetsbaar waren voor vandalisme.

Omschrijving: 12 lantaarnpalen
Kunstenaar: Marcel Zalme – RKD
Hoogte mast: ca. 4 meter, kleur geel
Jaar: 2000
Materiaal: kunststof
Locatie: zie hieronder

Opschrift: Kwatta Chinees
Locatie: t.o. Adriaan van Bergenstraat 77

Het verhaal:
Van de 12 lantaarnpalen die destijds zijn geplaatst waren er 4 voorzien van een dergelijke bol, maar de tekst op de bol is telkens anders.
De verwijzing naar de Kwatta chocoladefabriek die in deze wijk stond is duidelijk. En de verwijzing naar Chinees?
De tekst is in spiegelschrift gedrukt en eigenlijk pas goed leesbaar als het licht op een muur valt, maar of dat echt zo werkt is erg bedenkelijk.

Geen foto beschikbaar

Locatie: t.o. Adriaan van Bergenstraat 149

Het verhaal:
Bij deze lantaarnpaal is de lamp vervangen overeenkomstig de rest van de straat. De mast is echter nog steeds afwijkend geel.

Locatie: t.o. Adriaan van Bergenstraat 11

Het verhaal:
Deze lantaarnpaal is waarschijnlijk verwijderd toen het groenstrookje plaats maakte voor parkeervakken. Het figuur van een pinda verwijst naar de eerste Chinese pinda verkoper.

Locatie: t.o. Leuvenaarstraat 105

Het verhaal:
Deze leuke lantaarnpaal is helaas niet meer aanwezig.

Locatie: t.o. Middellaan 176

Het verhaal:
Deze afbeelding refereert naar de “Kwatta“, een voormalig chocolade fabriek.
Na de Tweede Wereldoorlog verloor de Kwatta de greep op de markt en de bloei van voor de oorlog werd nooit meer bereikt. Bovendien verdrongen candybars de traditionele repen. Er veranderde veel op de Europese cacao- en chocolademarkt in de jaren 60 en 70 van de twintigste eeuw. De landen die cacaobonen produceerden gingen zelf cacao en chocolade produceren. De export naar de Oostbloklanden stagneerde doordat in die landen de productie van chocola zelf ter hand werd genomen. Kwatta NV nam, in een poging de bedrijfspositie te versterken, de firma Wijnand Beke in Den Haag over en ging samenwerkingsverbanden aan met de firma Rademakers (Haagse Hopjes) en de firma Van den Dungen (Jamaica-rumbonen). De Kwatta NV raakte kort na 1970 in moeilijkheden en verdween uit het stadsbeeld. In 1973 leed het bedrijf een zwaar verlies en voor 200 personeelsleden werd ontslag aangevraagd. Bonden en ondernemingsraad wilden een onderzoek naar het (wan)beleid van Kwatta, maar zagen daarvan af, vanwege de door de directie geuite dreiging om de Kwattafabrieken onmiddellijk te sluiten. Het bleek slechts een uitstel van executie en er volgden in de jaren daarna opnieuw nog vele ontslagen. In 1977 verhuisde Kwatta NV, met een deel van het dan nog resterende personeel, onder de naam Pieter Nieuwerkerk, naar Etten-Leur. De voormalige fabriek aan de Nieuwe Dieststraat en de Middellaan te Breda stond gedurende de jaren zeventig van de twintigste eeuw leeg en is eind jaren zeventig afgebroken. Op 6 februari 1979 werd de fabrieksschoorsteen opgeblazen. Op die plek staan tegenwoordig woningen.

Locatie: t.o. Middellaan 180

Het verhaal:
Deze lantaarnpaal is niet meer aanwezig. Afbeelding van een boom, een knipoog naar het schaarse groen in de wijk.

Opschrift: BOOM WEES
Locatie: t.o. Middellaan 185

Het verhaal:
Van de 12 lantaarnpalen die destijds zijn geplaatst waren er 4 voorzien van een dergelijke bol, maar de tekst op de bol was (is) telkens anders. Ondertussen is de mast grijs geschilderd, de overige zijn nog steeds geel.
De tekst in in spiegelschrift gedrukt en eigenlijk pas goed leesbaar als het licht op een muur valt, maar of dat echt zo werkt is erg bedenkelijk.

Opschrift: NONNEKE BRAND
Locatie: t.o. Middellaan nr?

Locatie: t.o. Nieuwe Dieststraat

Het verhaal:
Bij deze lantaarnpaal is de lamp vervangen overeenkomstig de rest van de straat. De mast is echter nog steeds afwijkend geel. Het figuurtje werd het ‘Willibrordusmanneke’ genoemd. Het hoort bij harmonie, het muziekkorps van wezen en kinderen, die deel uitmaakte van het Willibrordusgesticht aan de Leuvenaarstraat.

Locatie: t.o. Schorsmolenstraat 6

Het verhaal:
Dit is nog een van de weinige lantaarnpalen die over is. In de figuur is duidelijk een lepel te herkennen, een lepel voor het toedienen van medicijnen. De lantaarnpaal staat voor zorghotel Merlinde, voorheen was dit het oude ziekenhuis en het GGD-gebouw.

Opschrift: MEDICIJN KUS
Locatie: t.o. Schorsmolenstraat 6

Het verhaal:
Van de 12 lantaarnpalen die destijds zijn geplaatst waren er 4 voorzien van een dergelijke bol, maar de tekst op de bol was (is) telkens anders.
De tekst in in spiegelschrift gedrukt en eigenlijk pas goed leesbaar als het licht op een muur valt, maar of dat echt zo werkt is erg bedenkelijk.