Poolse monumenten

Aanvullingen en correcties over Poolse monumenten in de gemeente Breda worden zeer gewaardeerd. U kunt uw informatie zenden naar het emailadres als vermeld op de pagina INFO / CONTACT
Laatste update van deze pagina 30-7-2021

Op vrijdag 27 oktober 1944 bereidde de Poolse 1e Poolse Pantserdivisie na een opmars vanuit Baarle-Nassau een grootscheepse aanval richting Breda voor. Dat gebeurde onder leiding van Generaal Stanislav Maczek. Er werd begonnen met artilleriebeschietingen op Breda. In de stad staken de Duitsers ‘De Ypelaer’ aan de zuidkant van de stad en het postkantoor aan de noordkant van de stad in brand. ‘s-Avonds hoorde men een luidde ontploffing, toen aan de oostelijke kant van Breda ook een kerktoren werd opgeblazen. Slapen was voor de inwoners onmogelijk door het geknal van de granaten.
Een aantal leden van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten wisten de binnenstad van Breda te bereiken en vertelden, dat het Ginneken en de aangrenzende stadsdelen al bevrijd waren. Na een kort maar hevig gevecht aan de Wilhelminabrug trokken de Duitsers zich terug naar de overkant van het Wilhelminakanaal. In een triomftocht trokken de Polen door de binnenstad. De Duitsers beschoten de stad nog een aantal dagen met artillerie. Totdat de Polen besloten een enorm artilleriebombardement uit te voeren, met succes. Op 29 oktober 1944 was Breda bevrijd. 

In Breda zijn een groot aantal herinneringen te zien van de Poolse bevrijders. Diverse Poolse soldaten bleven na de oorlog in Breda hangen en trouwden met Bredaase vrouwen, waardoor Poolse achternamen nog steeds voorkomen. In 1964 werd de Poolseweg ingrijpend gereconstrueerd en gedeeltelijk Generaal Maczekstraat genoemd. Het andere gedeelte heet nog steeds Poolseweg. In het Wilhelminapark staat nog steeds een Duitse tank die de Polen in beslag hebben genomen van de Duitsers. Gevallen Poolse soldaten zijn begraven op de erekerkhoven aan de Vogelenzanglaan en Ettensebaan. Na de oorlog zijn er maar liefst acht monumenten opgericht en onthuld in het bijzijn van oudmilitairen uit Polen. Veelal zijn de monumenten door een kunstenaar vervaardigd.
Op bijna alle Poolse monumenten zien we het wapen van de 1e Poolse Pantserdivisie. afgebeeld. Het insigne verwijst naar de helm en verentooi van de Poolse Huzaren, soldaten te paard, die beroemd werden bij de Ontzetting van Wenen in de 17de eeuw.

Omschrijving: gedenkplaat ter ere van 70 jaar bevrijding
Afm. ca. 60 x 40 cm
Jaar: 29-10-2014
Materiaal: brons
Opschrift: zie foto
Locatie: Chassépark

Het verhaal:
Een van de gedenkplaten in Breda ter ere van de bevrijding door de Polen. 

Naam: Pamiec
Omschrijving: gedenkplaat ter ere van 75 jaar bevrijding
Kunstenaar: Tomasz Tomaszewski (Polen) – RKD
Afm.: 3,3 x 2,2 meter
Jaar: 29-10-2019
Materiaal: steen
Opschrift: zie foto
Locatie: hoek Claudius Prinsenlaan en Wilhelminasingel

Het verhaal:
Op 29 oktober 2019 was het precies 75 jaar geleden dat de 1e Poolse Pantserdivisie, na een opmars vanuit Baarle Nassau, Breda bevrijdde van de Duitse bezetters. Dat gebeurde onder leiding van Generaal Stanislav Maczek. De hele maand oktober waren er in Breda evenementen om de oorlog en de bevrijding te herdenken en te vieren. Pamiec heet het kunstwerk dat ‘geheugen’ betekent.
Op de hoek van de Claudius Prinsenlaan en de Wilhelminasingel is een herdenkingsmonument aangelegd met deze gedenksteen. In het tegelwerk naast de tegel zijn incassingen aangebracht die de afdruk van een rupsband van een tank symboliseren.

Omschrijving: Poolse kapel
Kunstenaar: Frans Verhaak – RKD / Jan Gladdines – RKD
Hoogte mozaïek: 1,6 meter
Breedte mozaïek: 1,04 meter
Jaar: 1954
Materiaal: keramiek en zandsteen
Status: oorlogsmonument Nationaal Comité 4 en 5 mei
Locatie: Plantsoen Claudius Prinsenlaan en Wilhelminasingel

Het verhaal:
De Poolse kapel is een geschenk van Breda aan de Poolse gemeenschap, een dankbetuiging voor de bevrijding in 1944. In de kapel is een afbeelding van de Poolse Madonna aangebracht. De heilige moeder en haar kind zijn gebaseerd op de icoon van O.L.V. van Czetochowa in de gelijknamige bedevaartsplaats in zuid-Polen. Maria is afgebeeld als Hodegetria; Zij die de weg wijst. Met haar rechterhand wijst Maria naar het kind Jezus die op haar arm zit.
De afbeelding is opgebouwd uit mozaïektegeltjes en ingelegd met edelstenen en bladgoud. Voor de afbeelding zijn 260 (13 x 20) mozaïeksteentjes gebruikt.
De kapel is een ontwerp van architectenbureau Siebers & van Dael, de zandstenen lijst is gemaakt door de beeldhouwer Frans Verhaak en de Madonna is van de hand van de kunstenaar Jan Gladdines.
Op de achterzijde bevindt zich een gevelsteen met de inscriptie: “UIT DANK VOOR BEVRIJDING 1944” en “GEBOUWD 1954 IN MARIA JAAR”.
Op 23 juni 2020 werd door een BLM activist de Madonna bekladdend terwijl de Madonna niets met onderdrukking te maken heeft. Dit tot groot ongenoegen van de Poolse gemeenschap. De gemeente heeft direct de bekladding verwijderd.
Voor het mozaïek staat een altaar van ca. 4 x 1 x 1.2 m die eveneens van de hand van de kunstenaar is.

Omschrijving: Pools monument
Hoogte:  cm
Breedte:  cm
Jaar: 
Materiaal: wit natuursteen
Opschrift: zie hieronderto
Status: oorlogsmonument Nationaal Comité 4 en 5 mei
Locatie: op het Pools erekerkhof aan de Ettensebaan

Het verhaal:
Het Pools Militaire Ereveld in Breda herbergt het stoffelijke overschot van 161 Poolse militairen. Bij elk graf is een kruisvormige zerk van witte natuursteen geplaatst. Op het ereveld is een kruis van witte natuursteen geplaatst. Het kruis is geplaatst op een verhoging, waar traptreden van zwarte natuursteen naar toe leiden. Op het kruis is het embleem van de 1e Poolse Pantserdivisie aangebracht. Aan weerszijden van het kruis bevinden zich vier gedenkstenen van witte natuursteen. Op het ereveld staan tevens twee informatieborden met zowel een Nederlandse als Poolse tekst.

De tekst op het kruis luidt:
‘ZA
NASZĄ I WASZĄ
WOLNOŚĆ
VOOR UWE EN ONZE
VRIJHEID’

De tekst op het eerste informatiebord luidt:
‘ POOLS MILITAIR
EREVELD BREDA

HET POOLS MILITAIRE EREVELD WERD OP 24 JUNI 1963 GEOPEND. HIER
LIGGEN IN NEDERLAND TIJDENS DE TWEEDE WERELDOORLOG GESNEUVELDE
POOLSE MILITAIREN BEGRAVEN.

ZIJ BEHOORDEN OORSPRONKELIJKE TOT DE EENHEDEN VAN DE POOLSE
LAND- EN LUCHTMACHT DIE IN SEPTEMBER 1939 NA DE OVERWELDIGING VAN
POLEN DOOR HET DUITSE LEGER UITWEKEN NAAR FRANKRIJK, WAAR OOK DE
POOLSE REGERING HAAR TOEVLUCHT HAD GEZOCHT.
NA DE CAPITULATIE VAN HET FRANSE LEGER IN JUNI 1940 SLAAGDEN DE
POOLSE MILITAIREN ER OPNIEUW IN AAN DUITSE KRIJGSGEVANGENSCHAP
TE ONTKOMEN.
ZIJ WISTEN VIA SPANJE EN GIBRALTAR ENGELAND TE BEREIKEN.
DAAR FORMEERDEN ZIJ O.M. DE 1E POOLSE PANTSERDIVISIE ONDER
COMMANDO VAN DE TOENMALIGE BRIGADE-GENERAAL STANISLAW MACZEK
EN DE 1E POOLS ONAFHANKELIJKE PARACHUTISTENBRIGADE.
NA DE LANDINGEN IN NORMANDIË in juni 1944 BEVOCHTEN DEZE POLEN
MET DE GEALLIEERDEN DE BEVRIJDING VAN WEST-EUROPA.
IN NEDERLAND STREDEN ZIJ IN ZEEUWS-VLAANDEREN, WEST-BRABANT,
IN DE SLAG OM ARNHEM EN IN DRENTHE EN GRONINGEN. MEER DAN 500
GESNEUVELDE POOLSE SOLDATEN EN VLIEGERS VONDEN IN ONS LAND HUN
LAATSTE RUSTPLAATS, 161 VAN HEN HIER IN BREDA, DAT OP 29 OKTOBER
1944 DOOR DE 1E POOLSE PANTSERDIVISIE WERD BEVRIJD.

GENERAAL S. MACZEK HEEFT DE OORLOG OVERLEEFD EN WERD CONFORM
ZIJN WENS OP 23 DECEMBER 1994 OP DIT EREVELD BEGRAVEN.’

De tekst op het tweede informatiebord luidt:
‘ POOLS MILITAIR EREVELD

OVERZICHT VAN DE HIER BEGRAVEN POOLSE MILITAIREN
VAN DE EERSTE POOLSE PANTSERDIVISIE
VAN GENERAAL MACZEK
DIE TIJDENS DE TWEEDE WERELDOORLOG
EEN SCHUILNAAM HEBBEN AANGENOMEN.

DE SCHUILNAMEN OP DE GRAFTEKENS ZULLEN
IN DE LOOP DER TIJD
DOOR DE OORLOGSGRAVENSTICHTING
WORDEN VERVANGEN DOOR DE FAMILIENAMEN.

TER WILLE VAN DE NABESTAANDEN EN GEÏNTERESSEERDEN
VOLGT HIERONDER DE HISTORISCHE TOEDRACHT.

OMDAT HET DUITSE LEGER
TUSSEN 1939 EN 1942
VEEL SOLDATEN HAD VERLOREN
ONTSTOND ER EEN GROOT TEKORT AAN MANSCHAPPEN.

DAAROM WERDEN POOLSE JONGENS
IN DE DOOR HET DUITSE LEGER BEZETTE POOLSE GEBIEDEN
VERPLICHT OM IN DUITSE DIENST TE TREDEN.
VEEL VAN DEZE POLEN VERKOZEN ECHTER TE VECHTEN
TEGEN HET DUITSE LEGER.

DOOR OVER TE LOPEN OF DOOR ZICH OVER TE GEVEN
ZIJN DEZE SOLDATEN
BIJ DE EERSTE POOLSE PANTSERDIVISIE TERECHT GEKOMEN.

OMDAT DE ACHTERBLIJVENDE FAMILIE
GEVAAR KON LOPEN BIJ EVENTUELE KRIJGSGEVANGENSCHAP,
NAMEN DEZE POOLSE SOLDATEN EEN SCHUILNAAM AAN.

DE BIJ DE KRIJGSHANDELINGEN
GESNEUVELDE EN HIER BEGRAVEN POLEN,
WAAROP DEZE TOEDRACHT BETREKKING HEEFT,
ZIJN HIERNAAST MET EEN FAMILIENAAM
EN EEN SCHUILNAAM WEERGEGEVEN.’

Hiernaast staan de familie- en schuilnamen van 26 Poolse militairen.

Symboliek
Het kruis is niet alleen een symbool van het christelijke geloof, maar herinnert tevens aan het offer dat de oorlogsslachtoffers brachten voor een leven in vrijheid.

Omschrijving: Pools monument
Ontwerper: Gerard van Aalst
Hoogte: 1,8 m
Breedte:  80 cm
Jaar: 12-10-1952
Materiaal: brons
Opschrift: zie foto
Status: oorlogsmonument Nationaal Comité 4 en 5 mei
Locatie: tegen Heilige Mariahemelvaartkerk, Kerkstraat Bavel

Het verhaal:
Op zondag 12 oktober 1952 werd dit monument onthuld. Een plechtige H. Mis, met preek in het Pools en in het Nederlands, werd gevolgd door een stijlvolle plechtigheid. Burgemeester en wethouders, het hoofd van de Poolse katholieke missie in Nederland, leden van het comité Nederland-Polen, diverse geestelijken en deputaties van het plaatselijk verenigingsleven verzamelden zich voor de kerk. Harmonie Cecilia speelde een treurmars en de volksliederen en ook het Bavels’ dameszangkoor leverde een bijdrage. Een kleuter in Poolse klederdracht mocht de rood-witte vlag van het gedenkteken afhalen en er werden bloemen en kransen gelegd.
In de toespraken werden behalve over de dank aan de eerste Poolse pantserdivisie vooral ook gewag gemaakt van de hoop dat ook Polen eens de vrijheid weer zou herkrijgen. Pastoor Doens sprak daarnaast van een eenvoudig maar duidelijk sprekend gedenkteken.
Het ‘Pools monument’ is een ingemetseld reliëf van zwarte natuursteen, omlijst door een poort van witte natuursteen. Het monument herinnert aan de 1ste Poolse Pantser Divisie die de stad heeft bevrijd. Op het reliëf staat een vrouw met lauwertak afgebeeld, samen met een kruis, een vogel, vijf militaire helmen en het gemeentewapen van Ginneken en Bavel. De vogel is adelaar die in de Poolse vlag voorkomt. De vijf helmen staan symbool voor de Poolse militairen die tijdens de bevrijding zijn omgekomen.
Onder het bronzen reliëf is een gedenkplaat aangebracht met tekst, zie foto. De oorspronkelijke zwarte tekst op witte zandsteen was na verloop van tijd nauwelijks meer leesbaar en daarom is er begin jaren negentig een, niet zo fraai, tekstbord overheen bevestigd.
Na de inhuldiging is het monument regelmatig de plaats voor herdenkingen en samenkomsten met Poolse oud-strijders. Sinds 1994 is het bevrijdingsmonument
geadopteerd door groep 7 van basisschool de Toermalijn uit Bavel.

Omschrijving: gedenkplaat ter ere van 50 jaar bevrijding
Hoogte: 50 cm
Breedte: 35 cm
Jaar: 29-10-1994
Materiaal: brons
Opschrift: zie foto
Locatie: Maria kapelletje, Laan van Mertersem

Het verhaal:
Deze gedenksteen bevindt zich op de buitenmuur van het kapelletje op de kruising van de Haagweg en de Laan van Mertersem. De gedenksteen is aangebracht ter herdenking van 50 jaar bevrijding, dankzij de Polen.
“za wasza i nasza wolnosc” is Pools voor “voor uw en onze vrijheid”.

Omschrijving: gedenkplaat
Hoogte: 60 cm
Breedte: 40 cm
Jaar: 28-10-2001
Tekstopdruk: Dziekujemy wam Polacy / Bedankt Polen
Materiaal: natuursteen
Status: oorlogsmonument Nationaal Comité 4 en 5 mei
Locatie: Pools erehof, Vogelenzanglaan

Het verhaal:
Het monument is opgericht ter nagedachtenis aan de Poolse militairen van de 1e Poolse Pantserdivisie die in 1944 hebben gestreden voor de vrijheid van Breda en hierbij zijn omgekomen in de wijk Ginneken.
De Bredase bevolking zag op 17 september 1944 een enorme luchtvloot over de stad vliegen. Deze vloot was op weg naar het oosten van het land om de bruggen bij Nijmegen en Arnhem in handen te krijgen als onderdeel van operatie ‘Market Garden’. Eind september was de 1e Poolse Pantserdivisie, een onderdeel van het Canadese Legerkorps, doorgedrongen tot het noorden van Vlaanderen, boven Antwerpen. Zij bevrijdden achtereenvolgens Merksplas, Baarle Nassau en Baarle Hertog. Op 5 oktober volgde de bevrijding van Alphen. Een periode van wachten brak aan en Breda bereidde zich voor op een hevige strijd.
De Poolse generaal Stanisław Maczek besloot om de aandacht te verleggen naar het gebied tussen Alphen en Baarle. Hij bereikte de weg Breda-Tilburg, om de troepen die zich op Tilburg hadden geconcentreerd te ontlasten. De Duitsers vreesden dat Maczek via Gilze en de Langstraat zou doorstoten naar het Hollands Diep en zo de Duitse troepen in West-Brabant zou afsnijden van de hoofdmacht van de Duitsers en de mogelijkheid tot terugtrekken zou beperken.
Op vrijdag 27 oktober 1944 bereidde de Poolse divisie een grootscheepse aanval richting Breda voor. Er werd begonnen met artilleriebeschietingen op Breda. In de stad staken de Duitsers ‘De Ypelaer’ aan de zuidkant van de stad en het postkantoor aan de noordkant van de stad in brand. ‘s-Avonds hoorde men een luidde ontploffing toen aan de oostelijke kant van Breda ook een kerktoren werd opgeblazen. Slapen was voor de inwoners onmogelijk door het geknal van de granaten.
Een aantal leden van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten wisten de binnenstad van Breda te bereiken en vertelden dat het Ginneken en de aangrenzende stadsdelen al bevrijd waren. Na een kort maar hevig gevecht aan de Wilhelminabrug trokken de Duitsers zich terug naar de overkant van het Wilhelminakanaal. In een triomftocht trokken de Polen door de binnenstad. De Duitsers beschoten de stad nog een aantal dagen met artillerie. Totdat de Polen besloten een enorm artilleriebombardement uit te voeren, met succes. Breda was bevrijd.
Generaal Stanisław Maczek heeft de oorlog overleefd. Hij overleed op 102-jarige leeftijd en werd in 1994 overeenkomstig zijn wens bij zijn mannen in Breda begraven. In 2005 werden op het ereveld nog vijf militairen herbegraven. Het ging om de vijf bemanningsleden van een bommenwerper van het Poolse Squadron 300 die op 13 juni 1944 werd neergeschoten. Het vliegtuigwrak werd in 1998 vlak voor de kust bij Wijdenes ontdekt. 26 soldaten liggen op het ereveld begraven onder een schuilnaam. Polen was destijds bezet door de Duitsers, maar het Poolse leger was nog steeds actief in het buitenland. Ter bescherming van de achtergebleven familie in Polen droegen de militairen schuilnamen.
Tekst: Nationaal Comité 4 en 5 mei
Onder de gedenksteen is tekstbord aangebracht met de tekst:

Als dank aan alle Poolse militairen
die streden voor onze vrijheid
Ginneken, zondag 28 oktober 2001
Comité Herdenking 1944
W Podzie ce dla wszystkich polskich zolnierzy
ktorzy walczyli 28 pazdziernika 2001
Comité Herdenking 1944
Vervaardigd door Glazenatalier Den Ridder – Praca artytsy szklarza Den Ridder

Naam: Pools Monument
Omschrijving: obelisk met twee vechtende adelaars
Kunstenaar: Bon Ingen Housz & C.J. van Oyen – RKD
Hoogte: ca. 1,5 meter
Jaar: 29-10-1949
Inscriptie: zie hieronder
Materiaal: brons
Sokkel: natuursteen, hoogte ca. 4 meter
Status: oorlogsmonument Nationaal Comité 4 en 5 mei
Locatie: t.o. Wilheminapark nr. 44

Het verhaal:
Meteen na de bevrijding van WOII kwamen in Nederland de eerste aanzetten tot de oprichting van oorlogsmonumenten van de grond, waarvoor veelal de ideeën reeds tijdens de bezetting waren gevormd. In augustus 1945 werd onder voorzitterschap van de burgemeester het comité ‘Breda eert zijn gevallen’ opgericht, met het doel gelden bijeen te krijgen voor de oprichting van een oorlogsmonument. Het comité begeleidde gelijktijdig twee projecten: een project voor de Bredase gevallenen en een monument voor de Poolse bevrijders. De opdracht voor een Pools monument dateerde al van voor de oprichting van het comité. Het gemeentebestuur had in begin 1945 reeds kunstenaar Niel Steenbergen deze eer gegund. Steenbergen werkte echter niet snel genoeg naar de zin van de burgemeester, hoewel de kunstenaar daar wel zijn redenen voor had. Na de oorlog was moeilijk voldoende geschikt materiaal te verkrijgen. Op 20 april 1945 ging B&W akkoord met het ontwerp en de plaatsing op de hoek van de Poolseweg en de Eggestraat. De onthulling werd gepland op 29 oktober 1945. Opnieuw gooiden oorlogsomstandigheden roet in het eten. Steenbergen werd als reserve-officier opgeroepen ter recuperatie van kunstwerken in Duitsland. Hij stelde voor dat een nieuwe kunstenaar in de arm werd genomen. Bon Ingen Housz, oud-docent aan de Haagse kunstacademie, kreeg in oktober 1947 de opdracht voor een honorarium van 3000 gulden, dat later tot 4000 gulden verhoogd werd. Intussen was de discussie over de plaats van het monument op gang gekomen, mede door de plaatsing van de Poolse Tank in het Wilhelminapark. Een alternatieve plaatsing op de hoek Paul Windhausenweg-Koninginnestraat werd door de gemeente in mei 1946 afgewezen vanwege de hoge kosten, die de verplaatsing van een transformatorhuisje met zich meebracht. In de loop van 1947 werd besloten het monument in het Wilhelminapark te plaatsen, de huidige plaats. Ondertussen waren de kosten door de vertraging en het nieuwe ontwerp flink opgelopen. Een oplossing werd gezocht door de in 1947 ingestelde Nationale Monumenten Commissie te benaderen. Deze commissie moest moet geld inzamelen om een aantal oorlogsmonumenten te financieren, die als nationaal monument konden gelden. De burgemeester van Breda ondernam in september 1947 een poging ook het Poolse monument een dergelijke kwalificatie te laten krijgen. De Nationale Monumenten Commissie honoreerde het Bredase verzoek en schonk 25.000 gulden. Nu was er zelfs geld over, dat ten goede zou komen aan het tweede oorlogsmonument. In april 1949 ging het comité akkoord met het ontwerp van Ingen Housz en na goedkeuring van door het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen in oktober 1949. Er stond niets meer in de weg voor de onthulling tijdens de viering van het eerste lustrum van de bevrijding. Dit geschiedde op 29 oktober 1949 door burgemeester Claudius Prinsen in het bijzijn van generaal Maczek.
Het Pools monument in Breda is een natuurstenen obelisk, bekroond met een uit brons vervaardigde adelaar die in een hevig gevecht verstrengeld is met een andere bronzen adelaar en deze weet te onderwerpen. Het gevecht vindt plaats op een bronzen wereldbol. Op de zuil is het wapenschild van Polen aangebracht.
De twee adelaars op het monument staan voor Polen en Duitsland. Beide landen hebben een gestileerde adelaar in hun wapenschild. De bovenste adelaar (Polen) onderwerpt de onderste adelaar (Duitsland). Dit verwijst naar de grote rol die de Poolse militairen speelden bij de bevrijding van Breda. Het gevecht vindt plaats op een wereldbol, die verwijst naar de schaal van de Tweede Wereldoorlog.
Onderin de sokkel is gegraveerd: DANK AAN ONZE POOLSE BEVRIJDERS 29 OCTOBER 1944.
Schuin tegenover het monument staat de Duitse tank (Panther D-Tank), die eveneens een oorlogsmonument is.