Aanvullingen en correcties over wapenschilden in de gemeente Breda worden zeer gewaardeerd. U kunt uw informatie zenden naar het emailadres als vermeld op de pagina INFO / CONTACT
Laatste update van deze pagina 17-2-2024.
Wapenschilden en reliëfstenen met afbeeldingen van het Bredaas gemeentewapen/vlag zijn op diverse plaatsen te vinden in de stad. Er is echter een verschil tussen een gemeentewapen en een gemeentevlag. Beide afbeeldingen worden nogal eens door elkaar gebruikt in diverse uitvoeringen. De vlag bestaat uit een rode afbeelding met drie grijze Andreaskruizen. De benaming Andreaskruis is afgeleid van de apostel Andreas, die aan een schuinstaand kruis zou zijn genageld. Alle armen waren evenredig lang en hij zou waardig zijn gestorven. Maar wat dit met het wapen van Breda te maken heeft is niet duidelijk. Enkele theorieën verklaren dat de drie kruizen voor rechtszekerheid staan. Zowel de Heren van Breda als de stad Breda mochten recht spreken.
Bij het gemeentewapen van Breda wordt deze vlag vastgehouden door twee leeuwen die op een burcht staan. Daarboven staat een engel met gespreide vleugels.
Het gebruik van een wapen als symbool van de eigen identiteit van Breda is al zeer oud. Breda gebruikte stempels met het stadswapen voor zegels die ter bekrachtiging aan akten of brieven werden gehangen. Op het oudst bekende zegel uit de tweede helft van de dertiende eeuw vinden we een burcht afgebeeld met het wapenschild met drie schuinkruisjes van de heren van Breda. Rond 1430 gebruikte Breda al een wapenafbeelding met de kenmerkende onderdelen van het huidige wapen: een stadsmuur met twee staande leeuwen die het wapenschild vasthouden waarop de drie schuinkruisjes en een engel die met een elleboog op het schild rust.
De gemeentes Bavel, Galder, ’t Ginneken en Ulvenhout hebben allen ook drie Andreaskruizen in hun gemeentewapen zitten. Alleen bij Bavel staan de kruizen naast elkaar.
Wapenschilden zijn al eeuwenlang gebruikt. In vroegere tijden waren er nog geen regels waardoor er veel varianten zijn ontstaan. Ontwerpers voegden soms elementen toe of haalden ze juist weg op eigen inzicht. De eerste versie van het wapen van Nederland is in per besluit van 24 augustus 1815 in gebruik genomen door de eerste koning Willem I, nadat het ‘Koninkrijk der Nederlanden’ tijdens het Congres van Wenen was opgericht. Het wapen van Brabant stampt eveneens uit 2015 toen het oude hertogdom Brabant in drie provincies werd verdeeld: Noord-Brabant, Antwerpen en Zuid-Brabant. Na de afscheiding van België bleef het wapen van Brabant ongewijzigd. De Noord-Brabantse leeuw kreeg er op 15 juli 1920 twee gouden leeuwen als schildhouders bij; sindsdien is het niet meer veranderd. Het wapen van Breda is op 16 juli 1817 bij Koninklijk Besluit aan de stad Breda toegekend.
Het gemeentewapen en vlag van Amsterdam hebben sterke overeenkomsten met die van Breda; op het wapen van Amsterdam staan de drie kruizen onder elkaar en de kleuren zijn identiek. Op de Amsterdamse vlag staan de kruizen echter weer naast elkaar. Ook in Amsterdam is het een raadsel waar de drie Andreaskruizen in wapen voor staan. Een verklaring is dat ze terugwijzen naar de drie plagen die Amsterdam in de vroege eeuwen troffen: water, vuur en de pest.
Op veel wapenschilden zien we drie gelijke figuren terugkomen. Drie is geen willekeurige keuze. Naar alle waarschijnlijkheid heeft het te maken met het Christendom. Kerk en staat waren immers eeuwenlang nauwelijks van elkaar gescheiden. De Heilige Drie-eenheid, Drievuldigheid of Triniteit (v. Lat.: trinitas) is de theologische opvatting in veel takken van het christendom dat er één God bestaat in drie goddelijke personen: de Vader, de Zoon (Jezus Christus) en de Heilige Geest.
Het aantal van 3 wordt ook gezien als een driedubbele bevestiging. Iets wat dus heel zeker is. Voor veel mensen is het cijfer 3 een geluksgetal.
Mede doordat de Nassau’s jarenlang in Breda hebben gewoond zien we veel wapenschilden in Breda. Dit is vooral goed zichtbaar in de Grote Kerk op praalgraven van Engelbrecht I van Nassau en Engelbrecht II van Nassau waar tientallen wapenschilden te zien zijn. De rijkdom rijkte zich ook in de voormalige hofhuizen in de Catharinastraat. Nog steeds zijn er vier woningen voorzien van een wapenschild aan de buitengevel.
Op het Nassau-Baronie-monument in Park Valkenberg zijn 20 gemeentewapens van omliggende gemeentes te zien. Het zijn de namen van de gemeentes die tot het bezit van de Nassau’s behoorden. Het komt voor een groot deel overeen met de Baronie van Breda.
Op deze pagina treft u 5 categorieën schilden/borden, nl.
– gemeentevlaggen
– gemeentewapens
– wapen van Nederland
– wapenschilden hofhuizen in de Catharinastraat
– overige wapenschilden
Gemeentevlaggen van stad Breda
Omschrijving: reliëfsteen van gemeentevlag van Breda
Hoogte: 35 cm
Breedte: 30 cm
Materiaal: steen
Locatie: Achter de Lange Stallen 12-32
Het verhaal:
Deze reliëfsteen bevindt zich op de gevel van een appartementengebouw en is waarschijnlijk al ingemetseld bij de nieuwbouw.
Feitelijk is deze afbeelding niet het gemeentewapen en ook niet de gemeentevlag van Breda. Bij het gemeentewapen wordt deze afbeelding vastgehouden door 2 leeuwen die op een burcht staan. Daarboven staat een engel. De gemeentevlag komt overeen, maar is wel rechthoekig.
Omschrijving: leeuwen: met wapenschild
Kunstenaar: Walter Pompe – RKD
Jaar: 1772
Materiaal: kalksteen
Status: Rijksmonument 10154
Locatie: Vleeshal / Boterhal, Grote Markt 19
Het verhaal:
Het monumentale pand was oorspronkelijk een particuliere woning ‘’Het witte lam’’ genaamd.
Op het fronton bevinden zich een wapenschild van Breda en 2 leeuwen. Deze leeuwen zijn op een zeer bijzondere wijze afgebeeld, nl met hun achterwerk gericht naar het wapenschild. Dit zou letterlijk kunnen betekenen ‘schijt aan de gemeente Breda’ hebben. Blijkbaar was er in het verleden een ruzie tussen de toenmalige gebouweigenaar en de gemeente. In het stadswapen fungeren de leeuwen normaal gesproken als schildhouders die met hun voorpoten het schild vasthouden. Zo’n zelfde situatie heeft zich voorgedaan bij Huis Leeuwenburg, Mient 23 in Alkmaar.
Ook de achterpoort van het gebouw, die zich in de Karrestraat bevindt, is voorzien van een wapenschild en andere decoratieve versieringen, zie hieronder.
Omschrijving: reliëfsteen van gemeentevlag van Breda
Hoogte: ca. x centimeter
Jaar: circa 1615
Materiaal: natuursteen
Status: Rijksmonument 10234
Locatie: Ritel Electronics, Karrestraat 7
Het verhaal:
In Breda zijn haast geen historische poorten meer te vinden. Dit is echter een uniek exemplaar en bevindt zich naast de winkel waar thans Ritel is gehuisvest. Feitelijk maakt de poort onderdeel uit van het hele pand. De poort is de achteruitgang is van de voormalige Vleeshal aan de Grote Markt. Later is de vleeshal de Boterhal geworden, hetgeen nog steeds op de gevel is vermeld. De poort is naast de vlag rijkelijk versierd met onder andere drie geitenkoppen. De geitenkoppen verwijzen naar de periode van de Vleeshal. De vlag zelf is opgesmukt met sierlijke krullen. De gevel van de Boterhal aan de Grote Markt is eveneens rijk versierd met onder andere ossenkoppen maar ook met een soortgelijke afbeelding van de gemeentevlag, zie hierboven.
Omschrijving: reliëfsteen van gemeentevlag van Breda
Hoogte: ca. 45 centimeter
Jaar: 1846
Materiaal: steen
Status: Rijksmonument 10240
Locatie: Kloosterplein 20 / casino N51 35.263 E4 46.990
Het verhaal:
De zusters van Sint-Catharinadal, kregen van Raso II van Gaveren (Heer van Breda), nadat zij in 1295 waren ingetrokken in het gasthuis van Breda, toestemming een nieuw verblijf buiten de stadsmuren te bouwen op een hoger gelegen terrein (dekzandrug), vlakbij een eikenbos. In 1308 werd daarom een houten klooster gebouwd met bijbehorende kapel (Sint-Catharinadalkapel).
Het gebouw uit 1501-1504 diende oorspronkelijk als kloosterkapel . In 1520 brandde het ziekenhuis op het complex af. Waarschijnlijk in verband met een uitbraak van pest. De kapel bleef gespaard bij de grote stadsbrand op 23 juli 1534. De rest van het kloostercomplex brandde echter af.
In 1814 kreeg het gebouw de functie van kazerne. Daartoe werden twee tussenvloeren aangebracht. Vanaf 1846 werd een veel ingrijpender verbouwing doorgevoerd waarbij delen van het klooster werden vervangen door de oostvleugel van de kazerne. In 1992 werd de kazerne opgeheven.
Het Holland Casino Breda vestigde zich in 2003 in het overige deel van het complex.
Deze gevelsteen bevindt zich boven de entree van de voormalige Kloosterkazerne.
Omschrijving: beeld van arend met gemeentewapen van Breda
Hoogte: ca. 60 cm
Materiaal: steen
Montage hoogte: ca. 12 meter
Status: Rijksmonument 10293
Locatie: Reigerstraat 32 N51 35.361 E4 46.470
Het verhaal:
Eenzaam en op grote hoogte waakt deze arend over de binnenstad. De arend is geplaatst op een schoorsteen gelijkend muurtje van de trapgevel. Voor de poten zien we een afbeelding van het gemeentewapen van Breda.
Op de noordoosthoek van de Havermarkt staat het 16de-eeuwse huis De Arend. Belangrijke huizen op markante plaatsen, zoals op straathoeken, kregen vaak een naam om ze te kunnen onderscheiden. Deze huisnamen waren eenvoudig, ook iemand die niet kon lezen of schrijven moest het symbool kunnen begrijpen.
Breda werd twee keer getroffen door een stadsbrand, in 1490 en in 1534. Hierbij werden grote delen van de uit houten huizen bestaande stad verwoest. Daarom ging men meer en meer huizen van steen bouwen, soms zelfs op bevel van de bestuurders.
Door de eeuwen heen is in veel gevallen de kern van de middeleeuwse huizen blijven staan maar zijn de voorgevels vaak vervangen. De voorgevel was immers het gezicht van het gebouw. De forse trapgevel van De Arend is als oorspronkelijke voorgevel wonderwel gespaard gebleven. In de negentiende eeuw is de gevel ‘gemoderniseerd’ door de plaatsing van een kroonlijst en pleisterwerk.
De karakteristieke trapgevel van De Arend is zelfs vereeuwigd als schaalmodel nummer 77 in de beroemde collectie Delftsblauwe jeneverflesjes van de KLM. De adelaar is bij de restauratie van 1962 op de trapgevel geplaatst.
Omschrijving: reliëfsteen met gemeentevlag van Breda
Hoogte: 45 cm
Jaar: 1939
Materiaal: steen
Locatie: St. Annastraat 19
Het verhaal:
In vroegere tijden hadden de (geschakelde) huizen in de binnenstad collectieve poorten om bij de achterzijde te komen. Veel van deze poorten in de Bredase binnenstad zijn met de tijd (helaas) verdwenen. Deze reliëfsteen bevindt zich boven een poort naar De Stadserf. Links van de poort zit een tegel met de tekst “REN” (hetgeen zou kunnen duiden op renovatie), rechts van de poort zit een tegel met de teksten “1839” en “1936 “. Hieruit valt te concluderen dat er in 1939 iets honderd jaar gevierd werd. Zou het de renovatie kunnen zijn van de 100-jarige poort? Het is aannemelijk.
Andere stadspoorten vinden zich o.a. in de Catharinastraat en Oude Vest.
Feitelijk is deze afbeelding niet het gemeentewapen en ook niet de gemeentevlag van Breda. Bij het gemeentewapen wordt deze afbeelding vastgehouden door 2 gouden leeuwen die op een burcht staan. Daarboven staat een engel. De gemeentevlag komt overeen, maar is wel rechthoekig.
Omschrijving: glasfolie met gemeentevlag
Hoogte: ca. 45 cm
Materiaal: folie
Locatie: Veemarktstraat 48
Het verhaal:
De afbeelding bevindt zich in het glas boven de toegangsdeur van het Bisschopshuis op Veemarktstraat 48. Bij deze afbeelding is Jezus toegevoegd aan het gemeentewapen.
Gemeentewapens van Breda (en geannexeerde dorpen)
Omschrijving: reliëfsteen van gemeentewapen Breda
Afmeting:
Materiaal: steen
Status: Rijksmonument 1924
Locatie: Humphrey’s Restaurant, Catharinastraat 1-3
Het verhaal:
Dit hoekpand is voorzien van diverse reliëfstenen met versieringen op het niveau van de eerste verdieping. Helemaal bovenop het torentje bevindt zich de steen met het gemeentewapen van Breda.
Het gebruik van een wapen als symbool van de eigen identiteit van de stad is al zeer oud. Breda gebruikte stempels met het stadswapen voor zegels die ter bekrachtiging aan akten of brieven werden gehangen. Op het oudst bekende zegel uit de tweede helft van de dertiende eeuw vinden we een burcht afgebeeld met het wapenschild met drie schuinkruisjes van de heren van Breda. Rond 1430 gebruikte Breda al een wapenafbeelding met de kenmerkende onderdelen van het huidige wapen: een stadsmuur met twee staande leeuwen die het wapenschild vasthouden waarop de drie schuinkruisjes en een engel die met een elleboog op het schild rust. Op latere afbeeldingen rust de engel niet meer op het wapen, maar heeft ze het met twee handen vast.
Bij het wapen van Nederland wordt het schild eveneens door 2 leeuwen vastgehouden.
Omschrijving: beeld van gemeentewapen Breda
Hoogte: ca. 1,5 meter
Jaar: 15de eeuw
Materiaal: hout
Locatie: Grote Kerk / Grote Markt
Het verhaal:
Helemaal bovenin de kerk boven het orgel bevindt zich dit beeld met de afbeelding van het gemeentewapen van Breda. Dat het gemeenteapen in de kerk hangt lijkt misschien raar, maar het toont des te meer aan dat de scheiding tussen kerk en staat in het verleden niet zo groot was.
Omschrijving: putdeksel met gemeentewapen Breda
Afmeting: 60 x 60 cm
Materiaal: ijzer
Locatie: gehele binnenstad
Het verhaal:
Rioolputten in de binnenstad zijn voorzien van deze mooie deksels met een afbeelding van het gemeentewapen van Breda.
Omschrijving: plaquette van gemeentewapen van Princenhage
Hoogte: 50 cm
Breedte: 42 cm
Materiaal: koper
Locatie: Stichting Baronielaan 28 Advocaten, Haagse Markt 1
Het verhaal:
Het wapenschild van Princenhage werd op 16 juli 1817 bij besluit van de Hoge Raad van Adel aan de toenmalige Noord-Brabantse gemeente Princenhage, toen nog Hage genaamd, bevestigd. Op 8 mei 1819 wijzigde de gemeente haar naam in Princenhage, wat geen gevolg had voor het wapen. Op 1 februari 1942 ging de gemeente op in de gemeenten Prinsenbeek, toen nog Beek genaamd, en Breda, waarmee het wapen van Princenhage kwam te vervallen. In het wapen van Prinsenbeek kwam een deel van het wapen van Princenhage terug. Sinds 1 januari 1997 valt ook Prinsenbeek onder Breda.
Het gemeentewapen van Princenhage bestaat uit 3 (linden) boompjes. Het gemeenteschild is op de gevel aangebracht van het voormalige raadhuis. De blazoenering bij het wapen luidt als volgt: “In zilver 3 bomen, geplant in een grasgrond, in de schildvoet een water van zilver.” De heraldische kleur in het wapen is zilver (wit), de bomen en de grond zijn van natuurlijke kleur. De beschrijving is later toegevoegd, oorspronkelijk stond in het register uitsluitend een tekening. Het is een sprekend wapen: de bomen op het wapen vormen een haag. Reeds in 1744 werd het als zodanig vermeld voor de toenmalige heerlijkheid Hage.
Volgens diverse (internet)bronnen staat de lindeboom symbool voor diverse dingen die vreemd genoeg niet altijd eenduidig zijn. Bijvoorbeeld:
De linde staat niet alleen bekend om zijn lindebloesem, maar heeft ook culturele en historische waarde. Zo staat de boom al sinds de steentijd symbool voor het vrouwelijke in de natuur. Hij staat voor de personificatie van de vruchtbaarheidsgodin Freya.
Het blad van de lindeboom als symbool van liefde en rechtspraak.
De linde; boom van liefde.
Andere bronnen noemen: liefde, bescherming en verbinding. Deze verklaring past het beste bij het gemeentewapen vanwege de drie bomen.
Omschrijving: wapenschild van Breda en ’t Ginneken op sierhek
Hoogte: x cm
Jaar: 30-4-1930
Materiaal: ijzer
Locatie: t.o. Gaffelstraat 76
Het verhaal:
Deze borden zijn samen met een derde bord aangebracht op een sierhekje rondom een perkje. Op het derde bord is de tekst “1942-1992” vermeld. In het perkje is een tekstplaatje aangebracht met de volgende tekst:
ANNEXATIEBOOM
Japanse notenboom
(Ginkgo biloba)
Geplant in maart 1993 ter gelegenheid van het
50-jarig bestaan St. Annex 50
Ter herinnering aan de annexatie
Ginneken door Breda op 1 januari 1942
Reliëfsteen: met vrouwe Justitia en wapenschild
Hoogte: 72 cm
Breedte: 43 cm
Materiaal: steen
Locatie: Heusdenhoutseweg 30
Het verhaal:
Bij de redactie is onbekend waarom juist deze gevelsteen zich op een ‘gewoon’ huis bevindt. Op de gevelsteen is Vrouwe Justitia te zien, die meestal op gerechtsgebouwen is afgebeeld. Vrouwe Justitia wordt doorgaans afgebeeld als een geblinddoekte figuur, met in haar rechterhand een zwaard en in haar linkerhand een weegschaal. De blinddoek staat voor de rechtspraak zonder aanzien des persoons, dat wil zeggen dat niet de personen worden gehoord en veroordeeld, maar slechts de feiten en daden. De weegschaal stelt de afweging van de bewijzen en getuigenissen voor, die in het voordeel of nadeel van de verdachte spreken. Het zwaard staat voor het vonnis dat wordt uitgesproken. Op deze afbeelding heeft de vrouw geen zwaard vast maar een wapenschild van het Ginneken. Mogelijk doelt de afbeelding op de rechtvaardigheid van de annexatie van het Ginneken door Breda in 1942.
Omschrijving: wapenschild van ’t (Nieuw) Ginneken
Kunstenaar: Niel Steenbergen – RKD
Hoogte: 1,7 meter
Breedte: 1,4 meter
Jaar: 1964
Materiaal:
Opschrift: “IK GEEF EN BLYF GAAF”
Locatie: Heemkundemuseum, Pennendijk 1 N51 32.818 E4 47.959
Het verhaal:
Aan het nieuwe gemeentehuis van Nieuw-Ginneken, dat op 4 januari 1964 in gebruik werd genomen, werd boven de hoofdingang dit gemeentewapen aangebracht. Het betreft hier een gegoten reliëf in brons van de kunstenaar Niel Steenbergen, die aan het wapen twee schildhouders in de vorm van engelen toevoegde. Het gemeentewapen wordt hier gehouden door twee, slechts met een lendendoek geklede, naar het schild gewende engelen. Het geheel staat op een banderol met de spreuk “IK GEEF EN BLYF GAAF”, bedacht door de toenmalige wethouder J.H. Geerts. De spreuk verwijst naar de voorgeschiedenis van de gemeente, inclusief de drie annexaties.
Deze uitbeelding van het gemeentewapen werd door de gemeente ook op papier gebruikt, zoals op de omslag van de begroting 1981.
Dit wapenschild toont het landelijke karakter van het dorp Ulvenhout dat vroeger grondgebied was van het voormalige Ginneken. Veel gemeenten hebben een leeuw in hun wapenschild, maar Ginneken heeft gekozen voor een koe. In kleur wordt de rode koe op een grijze achtergrond weergegeven in de rechter bovenhoek, in de linker bovenhoek zien we een zwart rooster op een beige achtergrond en onderaan drie witte kruizen op een rode achtergrond. De koe verwijst naar de Bavelse patrones St. Brigida. Zij was reeds de patroonheilige van de eerste kerk van Bavel nabij de Dorstseweg, die in 1484 moet zijn afgebrand. Zij geldt als beschermheilige van het vee. Haar naamdag valt op 1 februari. Er is geen Ierse heilige die in West-Europa zoveel vereerd wordt als de Heilige Brigida. Zij wordt meestal afgebeeld met een rund.
Het rooster behoeft ook wat toelichting. In het Ginneken maar ook in Ulvenhout zijn de kerken gewijd aan de heilige Laurentius van Rome. Laurentius was een martelaar die leefde in de derde eeuw in Rome tijdens de christenvervolgingen. Als hij zijn geld niet wil afgeven aan de keizer wordt hij op een rooster boven een vuur gefolterd. Sindsdien wordt Laurentius afgebeeld met een rooster.
Het wapenschild is na de sluiting van het gemeentehuis gedemonteerd en vervolgens gemonteerd op de gevel van de boerderij op Pennendijk 1 waar tegenwoordig het Heemkundemuseum Paulus van Daesdonck is gehuisvest. Op 7-9-1997 werd het daar onthuld door oud-burgemeesters Anne Bax en Peter van der Velden.
In 1837 werd Ulvenhout als zelfstandige parochie afgesplitst van Ginneken. Het wapenschild van Ulvenhout heeft in de rechter bovenhoek het Laurentius rooster op een gouden achtergrond, in de rechter onderhoek staan drie zilveren Andreaskruizen op een rode achtergrond en op de gehele linkerzijde staat een gouden leeuw op een rode achtergrond. De uitleg van de Andreaskruizen staat bovenaan deze pagina.
Tot en met 1941 viel Ulvenhout onder de gemeente Ginneken en Bavel. In 1941 ging Ulvenhout over naar de gemeente Nieuw-Ginneken. Bij de gemeentelijke herindeling per 1 januari 1997 verviel de gemeente Nieuw-Ginneken. De bebouwde kom van Ulvenhout werd bij Breda gevoegd en een deel van het buitengebied is overgegaan naar de gemeente Alphen-Chaam.
Zie het Nassau-Baronie-monument in het Parkvalkenberg voor meer wapenschilden van omliggende gemeenten.
Omschrijving: wapenschild van Prinsenbeek
Hoogte: ca 25 cm
Materiaal: steen
Locatie: t.o. Zalencentrum Marktzicht, Markt 10
Het verhaal:
Het wapenschild van Princenhage werd op 16 juli 1817 bij besluit van de Hoge Raad van Adel aan de toenmalige Noord-Brabantse gemeente Princenhage, toen nog Hage genaamd, bevestigd. Op 8 mei 1819 wijzigde de gemeente haar naam in Princenhage, wat geen gevolg had voor het wapen. Op 1 februari 1942 ging de gemeente op in de gemeenten Prinsenbeek, toen nog Beek genaamd, en Breda, waarmee het wapen van Princenhage kwam te vervallen. In het wapen van Prinsenbeek kwam een deel van het wapen van Princenhage (de drie linden) terug. Sinds 1 januari 1997 valt ook Prinsenbeek onder Breda.
Dit gemeentewapen is aangebracht in de waterpomp die tegenover café Marktzicht staat.
Daaronder jubileumjaren van de carnavalsvereniging De Zwoertjes.
Wapen van Nederland
Omschrijving: reliëfsteen van Koninklijke leeuw
Afmeting: 70 x 70 cm
Jaar: 1890
Materiaal: hardsteen
Status: Rijksmonument 519111
Locatie: Nassausingel 26
Het verhaal:
Deze reliëfsteen met een afbeelding van een koninklijke leeuw bevindt zich boven de historische toegangspoort van de voormalige gevangenis de Koepel. Na de sluiting van de gevangenis heeft het bijzondere pand onder andere dient gedaan als AZC (asielzoekerscentrum).
Afbeeldingen van leeuwen worden al eeuwenlang toegepast bij toegangspoorten, vlaggen, wapenschilden en dergelijke van landen. Door het gevaarlijke uiterlijk van leeuwen worden de dieren gezien als beschermer van land, gebouwen en goederen. Dat is best opvallend, want leeuwen kwamen nooit voor in Nederland, bijna niemand had er zelfs ooit een gezien. Hoe konden mensen bang zijn voor dieren die ze nog nooit gezien hadden? Leeuwen werden meestal als een koppel geplaatst voor een gebouw en/of bij een toegangspoort. De leeuwen zitten meestal rechtop en houden tussen hun voorpoten een wapenschild vast, hetgeen aantoont dat het om belangrijke en/of adellijke families ging. Als de leeuw geen wapenschild draagt heeft het dier meestal wapens vast zoals op deze afbeelding waar de leeuw in de rechterhand een zwaard vasthoudt en in de linkerhand een aantal pijlen. De boog ontbreekt echter. Leeuwen worden vaak afgebeeld met een zwaard.
De gouden leeuw staat voor het Nederlandse Rijkswapen. De leeuw houdt 7 pijlen vast en het zwaard is Romeins van vorm. Dit is vastgelegd bij het Koninklijk Besluit van 10 juli 1907. De 7 pijlen staan voor de Zeven Provinciën waaruit de Nederlanden ontstaan zijn in 1579. Deze leeuw heeft echter meer dan 7 pijlen vast. Dit komt omdat de afbeelding is gemaakt voordat het Koninklijk Besluit werd genomen. De beeldhouwer hoefde zich toen nog niet aan de regels te houden.
Omschrijving: gevelsteen met wapenschild van Nederland
Hoogte: ca. 66 cm
Breedte: ca. 90 cm
Materiaal: steen
Locatie: kasteel van Bouvigne, Bouvignelaan 5
Het verhaal:
Deze reliëfsteen bevindt zich aan de buitenzijde van het Kasteel van Bouvigne. Op het midden van het wapen van Nederland is nog extra schildje aangebracht van het wapenschild van Breda met de drie Andreas kruizen.
Omschrijving: wapenschild van Nederland
Materiaal: o.a. ijzer
Hoogte: ca. x meter
Opschriften: “BIJ KONINKLIJKE BESCHIKKING”, “JE MAINTIENDRAI” en “HOFLEVERANCIER”
Status: Rijksmonument nr. 10125
Locatie: Catharinastraat 14 N51 35.375 E4 46.642
Het verhaal:
Het wapen verwijst naar de leden van de hofhouding van het Nassau’s.
De spreuk “JE MAINTIENDRAI”(Nederlands: Ik zal handhaven) is de wapenspreuk van Nederland sinds 1815. Het is feitelijk de wapenspreuk van het huis van Oranje-Nassau, die Willem van Oranje overerfde met het prinsdom Orange door de erfenis van René van Chalon. Oorspronkelijk was de spreuk “Je maintiendrai Chalon”, maar Willem veranderde haar naar “Je maintiendrai Nassau”. Na een tijdje liet hij “Nassau” weg en werd dit gewoon “Je maintiendrai”.
Bij dit wapen kijken de 2 buitenste leeuwen naar elkaar, maar eigenlijk horen ze – zoals op de afbeelding hieronder weergegeven – juist van elkaar af te kijken om zo een groter gezichtsveld te hebben teneinde de gouden leeuw te bewaken.
Omschrijving: wapenschild van Nederland
Afmeting: ca. 80 x 80 cm
Materiaal: gietijzer
Tekstopdruk: JE MAINTIENDRAI
Locatie: Delpratsingel 23
Het verhaal:
Dit paneel is boven de toegangsdeur van het pand weergegeven. Op het lint is de tekst “JE MAIN – TIEN – DRAI” (ik zal handhaven) weergeven.
Het is de wapenspreuk van Nederland sinds 1815. De spreuk is feitelijk de wapenspreuk van het huis van Oranje-Nassau, die Willem van Oranje overerfde met het prinsdom Orange door de erfenis van René van Chalon. Oorspronkelijk was de spreuk Je maintiendrai Chalon, maar Willem veranderde haar naar Je maintiendrai Nassau. Na een tijdje liet hij Nassau weg en werd dit simpelweg Je maintiendrai. In een brief uit januari 1565 gaf Willem van Oranje de volgende uitleg aan zijn wapenspreuk:
Je maintiendrai la vertu et noblesse.
Je maintiendrai de mon nom la haultesse.
Je maintiendrai l’honneur, la foy, la loy
de Dieu, du Roy, de mes amys et moy.
Tijdens de Republiek (1581-1795) werd de wapenspreuk Concordia res parvae crescunt gebruikt (nl: Eendracht maakt macht, tevens de wapenspreuk van België na de Belgische Revolutie in 1830, of in het Frans: L’union fait la force). Toen het huis van Oranje in 1815 meer macht kreeg en het familiehoofd werd gepromoveerd van erfstadhouder via soeverein vorst tot koning, nam het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden de spreuk van de Oranjes over. Nederland behield die na de scheiding van de Lage Landen in 1830.
Het motto is ook dat van drie ridderorden; de Orde van de Gouden Leeuw van Nassau, de Orde van de Eikenkroon en de Orde van Oranje-Nassau.
Bij het officiële wapen kijken de 2 buitenste leeuwen naar elkaar, maar eigenlijk horen ze – zoals op deze afbeelding weergegeven – juist van elkaar af te kijken om zo een groter gezichtsveld te hebben teneinde de gouden leeuw te bewaken.
Omschrijving: ornament met Nederlands wapenschild
Kunstenaar: F. Hermus
Inscriptie: EHRASMUS
Jaar: 1887
Materiaal: steen
Status: rijksmonument 10229
Locatie: Huis Ocrum, Sint Janstraat 18
Het verhaal:
Van 1848 tot 1952 fungeerde het gebouw als een rooms-katholiek burgerweeshuis. De voorgevel is in 1887 vervangen. Toen is ook dit ornament aangebracht met een afbeelding van het gemeentewapen (rode leeuw) van Brederode (achter de vlaggenmast). Het wapen wordt vastgehouden door 2 draakjes. Deze steen bevindt zich bovenaan de 2e verdieping.
Het wapen is een eerbetoon aan de Amsterdamse rentenier A. Lodewijk die beweerde af te stammen van de graven van Holland en zich daarom Graaf van Brederode noemde. Hij had het weeshuis in 1832 een legaat geschonken van 50.000 gulden waarmee de nieuwe huisvesting in 1848 gekocht en opgeknapt kon worden.
De wapensteen werd voor 150 gulden gemaakt door F. Hermus, die alle natuurstenen voor Huis Ocrum leverde. Bij een van de latere restauraties is zijn naam op de wapensteen verkeerd overgeschilderd, waardoor er ‘EHRASMUS’ is komen te staan (rechtsonder). Op de siersteen links boven de toegangsdeur staat zijn naam correct vermeld.
In de Catharinastraat vinden we vijf wapenschilden op de voormalige hofhuizen. De bewoners van de hofhuizen waren meestal van adel. Het betreft dus familiewapens van de bewoners.
Catharinastraat 18: Engelbert II de Nassau
Catharinastraat 20
Catharinastraat 22
Catharinastraat 24: België
Catharinastraat 28: Saint-Martin-sous-Vigouroux
Overige wapenschilden in Breda
Omschrijving: wapenschild
Materiaal:
Hoogte:
Locatie: Julianabrug, Boeimeersingel
Het verhaal:
Dit wapenschild bevindt zich aan een gemetselde pilaar die op de brug staat waar de Mark en de Boeimeersingel elkaar kruisen. Vlakbij dit punt stroomt de Mark in de Singel.
Het wapenschild is gevierendeeld in 2×2 gelijke delen. Het wapenschild is van Koningin Juliana als prinses, met het Nederlandse wapen, de hoorn van Oranje en de stier van Mecklenburg-Schwerin. De gouden leeuwen staan voor het Nederlandse Rijkswapen. De leeuwen houden 7 pijlen vast en het zwaard is Romeins van vorm. De 7 pijlen staan voor de Zeven Provinciën waaruit de Nederlanden ontstaan zijn in 1579.
Dit is vastgelegd bij het Koninklijk Besluit van 10 juli 1907.
Omschrijving: gevelornament met leeuwen en familiewapen
Materiaal: kalksteen
Hoogte: ca. 1,5 meter
Breedte: ca. 2,4 meter
Jaar: 1614
Status: monument
Status: Status: Rijksmonument 10114
Locatie: Catharinastraat 9, Huis van Wijngaerde N51 35.374 E4 46.630
Het verhaal:
Over het bijzonder fraaie, uit 1614 daterende huis Catharinastraat 9 (het Huis van Wijngaerde), bestond lange tijd, vanwege de initialen in het schilderwerk boven de gevel, het misverstand dat hier de Vrede van Breda zou zijn gesloten. De duiventros en de initialen hebben echter betrekking op de man, die het huis in 1614 liet bouwen: Hendrik van Wijngaerde. Boven de poort is het wapen van de opdrachtgever aangebracht en ook de gebeeldhouwde druiventrossen op de sluitstenen verwijzen naar hem. Het wapenschild is haast niet meer leesbaar, maar een zwarte leeuw is nog net zichtbaar.
Naam: Troubadour
Omschrijving: beeld van troubadour + vier wapenschilden
Kunstenares: Annemieke Post – RKD
Afmeting (hxbxd): 105 x 65 x 65 cm
Jaar: 21-6-1964
Materiaal: brons
Sokkel: natuursteen, hoogte ca. 40 cm
Locatie: Havermarkt 12
Het verhaal:
Het Hero-concern bood ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan het beeldje van de Troubadour aan de vier Oranjesteden: Orange (F), Dillenburg (D), Breda en Diest (B).
Onder op de sokkel zien we redelijk onopvallend de vier bronzen gemeentewapens van de Oranjesteden. Waarom behoren deze steden tot de Oranje steden?
Orange heeft bindingen met het Huis Oranje-Nassau. In 1544 erfde Willem I van Oranje (1533-1584) deze stad van zijn neef René van Chalon (1519–1544) en werd hij prins van Orange (Oranje).
Het belangrijkste historische monument van Dillenburg is Slot Dillenburg, of wat daarvan over is. Het is het voorvaderlijke kasteel van het Huis Nassau en staat op een 292 meter hoge berg. Juliana van Stolberg (1506-1580) heeft er gewoond; onder anderen Willem van Oranje en zijn broer Jan VI van Nassau-Dillenburg (1536-1606) zijn er geboren.
In Breda waren de burgers tot 1795 onderdanen van de heer van Breda, die vanaf 1403 tevens graaf van Nassau en, vanaf 1538, de prins van Oranje-Nassau was.
Diest behoorde toe aan Maria van Loon-Heinsberg (1424-1502), die afstamde van de graven van Loon. Na haar huwelijk in 1440 met Jan IV van Nassau (1410-1475) werd Diest deel van het graafschap Nassau-Dillenburg. In 1499 kwam Diest door ruil in het bezit van Engelbrecht II van Nassau (1451-1504), graaf van Nassau. Een van zijn opvolgers, René van Chalon, voerde ook de titel Prins van Oranje. Zo bleef Diest bezit van het huis Oranje-Nassau tot 1795, toen de Zuidelijke Nederlanden bij Frankrijk werden aangehecht. De oudste zoon van Willem I van Oranje, Filips Willem (1554-1618), ligt er begraven in de Sint-Sulpitiuskerk. Heden ten dage voert koning Willem-Alexander der Nederlanden nog steeds de adellijke titel Baron van Diest.
Reliëfsteen: gemeentewapen van Etten-Leur
Hoogte: 70 cm
Breedte: 65 cm
Inscriptie: “EN ATTENDANT J’ESPERE”
Jaar: 1632
Materiaal: steen
Status: Rijksmonument 10270
Locatie: Oude Vest 13 N51 35.213 E4 46.737
Het verhaal:
In vroegere tijden hadden de (geschakelde) huizen in de binnenstad collectieve poorten om bij de achterzijde te komen. Het was de achteruitgang van het Ocrum in de St.Janstraat (thans St.Joostacademie). Bijna alle poorten in de Bredase binnenstad zijn met de tijd (helaas) verdwenen. Deze reliëfsteen bevindt zich boven een poort tussen Oude Vest 13 en 19. Andere stadspoorten vinden zich o.a. in de Catharinastraat en St. Annastraat.
In kleur heeft de afbeelding van het gemeentewapen van Etten rode torentjes op een grijze achtergrond met daarboven een gouden kroon. In het Valkenberg Park is de afbeelding echter afgedrukt met gouden torentjes op een blauwe achtergrond.
Op het lint onder de afbeelding staat de tekst: EN ATTENDANT J’ESPERE. Het is Frans voor “in afwachting hoop ik”. De tekst is bijna niet meer leesbaar. Boven het wapen is een harnas helm afgebeeld. Waarom juist het wapenschild van Etten-Leur in deze muur is gemetseld is onbekend. Samen met de tekst zou het kunnen duiden op een strijd voor onafhankelijkheid. Etten-Leur behoorde destijds tot de Baronie van Breda. Tot de schepenbanken van de Baronie behoorden: Breda, Oosterhout, Dongen, Gilze en Rijen, Alphen en Chaam, Baarle-Nassau, Ginneken en Bavel, Terheijden, Princenhage, Etten, Etten in de Palen van de Hoeven, De Eenige van Rijsbergen, Zundert-Hertog, Wernhout, Roosendaal en Nispen.
Omschrijving: wapenschild Gilde van Bredase Herbergiers
Materiaal: brons
Hoogte:
Locatie: Café Parkzicht, Paul Windhausenweg 1
Het verhaal:
Fraai gedetailleerd wapenschildje. Bovenin zien we de Nederlandse leeuw welke ook in het wapenschild van Nederland voorkomt. In het midden een ovenrooster en een ovenschep welke verwijzen naar het gilde/beroep van horeca. Onderin de drie Andreaskruizen welke in het wapenschild van Breda voorkomen. Al met al een uniek wapenschildje omdat dit het enige wapenschildje in Breda is van een gilde.
Omschrijving: wapenschild Willem III van Oranje Nassau
Kunstenaar: Toon Dupuis – RKD
Hoogte: 1,05 meter
Jaar: 1921
Materiaal: brons
Opschrift: “HONY SOIT QUI MAL Y PENSE”
Locatie: Kasteelplein N51 35.381 E4 46.579
Het verhaal:
Het familiewapen hangt aan de voorzijde van het voetstuk van het ruiterstandbeeld van koning-stadhouder Willem III van Oranje Nassau op het Kasteelplein. Daaronder staat de naam “WILLEM III.”
In het Verenigd Koninkrijk is een kostbaar uitgevoerde kousenband met het opschrift “Honi soit qui mal y pense” het onderscheidingsteken van een hoge ridderorde, de Orde van de Kousenband. Dit ereteken wordt ook tegenwoordig nog gedragen, want de heren dragen aan het Britse hof nog steeds ouderwetse kniebroeken met kousenbanden.
De oorsprong van de in het oud-Frans gestelde spreuk, die in het Nederlands vertaald “Schande aan hem die er kwaad van denkt” luidt, zou zijn terug te voeren naar een incident tijdens een bal in 1344. De kousenband van de Gravin van Salisbury (des konings schoondochter, Joan van Kent) zakte af en koning Eduard III was zo galant om deze weer om haar been te gespen. (In een andere versie zou Eduard de kousenband hoffelijk om zijn eigen been gedaan hebben, zeggende “Honi soit qui mal y pense”).
Tegen de hovelingen zou hij hebben gezegd dat hij “van deze kousenband het meest gerespecteerde symbool in de christenheid zou maken”. Daarop stelde hij een toernooigezelschap in dat uit twee maal twaalf Ridders bestond.
Correct oud-Frans zou “Honny soit qui mal y pense” zijn geweest maar de spelfout werd in de loop der eeuwen nooit verbeterd. Het correcte huidige Frans zou “Honni soit qui mal y pense” zijn.
Het wapenschild is in 2015 tijdelijk verwijderd geweest. Bij de redactie is niet bekend waarom.
Gebouw C op de KMA 100 meter verder op toont hetzelfde wapenschild.
Omschrijving: wapenschilden
Kunstenaar: Toon Dupuis – RKD
Hoogte: ca. 30 cm
Jaar: 1921
Locatie: Kasteelplein N51 35.381 E4 46.579
Het verhaal:
Deze wapenschilden bevinden zich op de sokkel van ruiterstandbeeld van koning-stadhouder Willem III van Oranje op het Kasteelplein. De wapenschilden zijn op de hoeken van sokkel aangebracht op een hoogte van ca. x meter. Van links naar rechts:
Groot-Brittannië (met harp) (linksvoor)
De Nederlanden (met gouden leeuw) (rechtsvoor)
… (linksachter)
Frankrijk (met 3 leliebladen) (Haute-Normandië) (rechtsachter)
Omschrijving: reliëfsteen van familiewapen
Hoogte: 20 centimeter
Breedte: 30 centimeter
Locatie: Nijverheidssingel 393
Het verhaal:
Op de afbeelding zien we een letter “L” die door 2 leeuwen wordt vastgehouden. Daarboven staat een kroontje. Het is waarschijnlijk een familiewapen. De steen bevindt boven een poort/garagedeur. Bovenop het torentje bevindt zich onderstaande afbeelding.
Omschrijving: familiewapen
Hoogte: x centimeter
Locatie: Nijverheidssingel 393
Het verhaal:
Dit wapenschild bevindt zich samen met bovenstaande reliëfsteen op dezelfde gevel, maar de afbeelding van het wapen is toch heel anders. Het bevindt zich bovenop het torentje van het gebouw.
Omschrijving: wapenschild religieus
Hoogte: ca.
Jaar: 1923
Materiaal:
Locatie: Florijncollege, voorgevel, Wilheminasingel 33 N51 35.423 E4 47.359
Het verhaal:
Het voormalig Sint-Ignatiusziekenhuis is gebouwd in 1922-1923 naar ontwerp van J.W. Oomen voor de zusters Franciscanessen van de Haagdijk. In 1991 is het gebouw gerenoveerd. Alleen de voorbouw van het voormalige Ignatius Ziekenhuis is bewaard gebleven. Het betrof drie vierkante paviljoens met daartussen lagere vleugels. Het middenpaviljoen is neobarok en bevat diverse gevelstenen, tegels en wapenschilden; onder andere van Pax Christi.
Kunst in Breda 