Zandberg

Aanvullingen en correcties over kunst en beelden in de gemeente Breda worden zeer gewaardeerd. U kunt uw informatie zenden naar het emailadres als vermeld op de pagina INFO / CONTACT
Laatste update van deze pagina 21-9-2025

De wijk Zandberg is ingesloten tussen de Julianalaan, Boeimeersingel, Wilhelminasingel, Generaal Maczekstraat, Johan Willem Frisolaan, Graaf Engelbertlaan en de Graaf Hendrik III Laan.

Omschrijving: spiraalvormig abstract van staal
Afm.: ca. 60 x 80 x 120 cm
Materiaal: cortenstaal
Locatie: Baronielaan 24

Het verhaal:
Dit kunstwerk staat in de voortuin van het appartementencomplex.

Omschrijving: 4 panelen van glas en RVS
Kunstenaar: Joost van Santen – RKD
Afm.: ca. 50 x 50 x 50 cm
Materiaal/techniek: glas met RVS lijst
Locatie: Ginnekenweg 76

Het verhaal:
Deze panelen bevinden zich op de rotonde ter plaatse van de Ginnekenweg en de Zandberglaan. Drie panelen zitten op de rand van de rotonde en de vierde staat op een paal in het perkje. Alle panelen hebben verschillende kleurschakeringen. Verder geen details bekend bij de redactie.

Naam: Gebroken Lijn
Omschrijving: symbolisch licht- en audiokunstwerk
Kunstenaar: Tamar Frank – RKD
Jaar: 24-3-2024
Materiaal: o.a. aluminium, kunststof en LED-verlichting
Locatie: overgang van Ginnekenweg naar Prins Hendrikstraat

Het verhaal:
Begin 2024 werd het Oranjeplein getransformeerd en omgedoopt tot het Marga Mincoplein. Dit plein is gelegen bij/op het viaduct van de zuidelijke rondweg waar de Ginnekenweg overgaat in de Prins Hendrikstaat. Lichtkunstenaar Tamar Frank maakte een licht- en audiokunstwerk voor dit plein. Het kunstwerk ‘Gebroken Lijn’ bestaat uit twee rode (kunststof) lijnen in het wegdek die in het midden bij elkaar komen. De lijnen maken echter geen contact, maar gaan met een haakse bocht acht meter de lucht in. De twee lijnen vormen samen een lichtpoort waar je doorheen kan stappen. Achter de poort bevindt zich een kleine ruimte omsloten door groen waar geluidsfragmenten te horen zijn van schrijfster Marga Minco bestaande uit voorgedragen verhalen en fragmenten uit radio- en televisieprogramma’s. Gebroken Lijn symboliseert de abrupte breuk door de Tweede Wereldoorlog die haar leven en schrijven heeft bepaald. De rode lijn staat als een markering van de geschiedenis van haar geboortestad Breda, die nog steeds voelbaar is als een open wond. Overdag is het kunstwerk te zien als een roodgekleurde lijn en bij het vallen van de avond wordt deze van binnen uitgelicht en steeds beter zichtbaar naarmate het donkerder wordt.
Marga Minco werd op 31 maart 1920 als Sara Minco geboren in de Prins Hendrikstraat 196 als derde en jongste kind van de Twentse Salomon Minco en de Groningse Grietje van Hoorn. Minco werd vooral bekend van het boek Het Bittere Kruid dat in 20 talen is vertaald. Ze bereikte de respectabele leeftijd van 103 jaar.
Initiatiefnemers van de transformatie en het kunstwerk waren de wijkraden Zandberg-Oost, Zandberg-West en Ginneken die zich meer dan een kwarteeuw ingezet hebben voor het Oranjeplein. Het plein was een kale stenige overgang over de Zuidelijke Randweg dat gevaarlijk was voor passanten. Het oogde troosteloos en doorsneed de Ginnekenweg zodanig, dat de wegdelen niet op elkaar aansloten.
De afgelopen jaren ontstond bij de Wijkraden het plan om met de aanpassing van het plein ook de in de Prins Hendrikstraat geboren schrijfster te eren en het plein naar haar te vernoemen. Een kunstwerk op het plein zou een passend element in het geheel vormen. Een kunstcommissie werd gevormd en uit een selectie van kunstenaars werd Tamar Frank gekozen.
Tamar Frank is een kunstenaar die met licht werkt en wiens werk over de hele wereld te zien is. Opdracht aan de kunstenaar was dat niet alleen het werk van Minco een uitgangspunt voor het kunstwerk vormde, maar dat ook de wijken Ginneken en Zandberg op symbolische wijze opnieuw verbonden zouden worden. Een gedenksteen over de annexatie van Ginneken in 1942 bevindt zich op de gevel van het naastgelegen appartementengebouw.
De feestelijke onthulling van de reconstructie van het plein en het lichtkunstwerk door Burgemeester Paul Depla en wethouder Marike de Nobel (cultuur en erfgoed) vond plaats in de avond van 27 maart 2024. Er waren toespraken met als apotheose het ontsteken van het licht in het kunstwerk van Tamar Frank. Onder de sprekers was Jessica Voeten, dochter van Marga Minco. Zij las onder meer een tekst van haar moeder voor, waarin zij terugkeek op de vormende jaren die zij in Breda heeft doorgebracht. Tamar Frank de beeldend kunstenaar die zelf ook van Joodse afkomst is sprak hoe zij de opdracht uitwerkte.
De totstandkoming van het Marga Minco Plein werd mede mogelijk gemaakt door financiële steun van het landelijke Mondriaanfonds en het BuurtCultuurfonds.
24 mei 2025 werd de herinrichting van het plein symbolische afgesloten met het plaatsen van een ‘Marga Mincoplein’ naambord. Wethouder Marike de Nobel verrichtte de onthulling samen met initiatiefnemers. Het naambord is geplaatst op de balustrade tegenover het kunstwerk dat het hart van het plein vormt. De plaatsing van het bord markeert niet alleen het afronden van het herinrichtingsproces, maar geeft het plein ook een duidelijker herkenbare identiteit. Voor bewoners en voorbijgangers is nu in één oogopslag zichtbaar dat dit plein is vernoemd naar de Bredase schrijfster Marga Minco.

foto

Omschrijving: muurdecoratie
Kunstenaar: Mariëtte van der Meer – RKD
Afm.: ca. 3 x 4 meter
Jaar: 25-09-2020
Materiaal: latex op panelen
Locatie: Pioenroosstraat 1

Het verhaal:
Dit werk is niet per toeval op dit huis geplaatst. Van 1920 tot 1965 stond hier namelijk de eerste fabriek van London Caramel Works, nu bekend als Lonka. In 2020 vierde de zoetwarenfabrikant haar honderdste verjaardag.
Ter ere van deze mijlpaal maakte lokale kunstenaar Mariëtte van der Meer een kunstwerk in haar mysterieuze stijl, alsof de scène regelrecht uit een film komt. Het werk bestaat uit panelen, die als een 3D werk op de muur zijn aangebracht. De voorstelling bestaat uit een koffiemoment met de bekende lekkernijen van Lonka. Ook mocht het bekende ‘Lonka meisje’ niet ontbreken, die vanaf de jaren twintig de bewaarblikken en communicatiecampagnes siert.
Het werk is op initiatief van de pandeigenaren aan de gevel van hun huis geplaatst. De schildering werd op 25 september 2020 officieel onthuld door Lonka’s oudste medewerkster, Annie Vergouwen. Ze trad in 1968 in dienst en is na 52 jaar nog steeds werkzaam in de fabriek.

Omschrijving: gevelsteen
Kunstenaar: Ties Poeth – RKD
Hoogte: 50 cm
Jaar: 1990
Materiaal: klei
Locatie: Tulpenstraat 75a

Het verhaal:
Afbeelding van twee amoureuze konijntjes in auto, afgeleid door een luchtballon. Ad Haarhuis van de firma Ad Ballon sponsorde de kunstenaar met een ballonvlucht voor zijn film Mission Ville uit 1989. Als dank voor maakte hij deze gevelsteen.
Zoals op de foto te zien is de gevelsteen op diverse plaatsen gebroken.

Naam: Pools Monument
Omschrijving: obelisk met twee vechtende adelaars
Kunstenaar: Bon Ingen Housz & C.J. van Oyen – RKD
Hoogte: ca. 1,5 meter
Jaar: 29-10-1949
Inscriptie: zie hieronder
Materiaal: brons
Sokkel: natuursteen, hoogte ca. 4 meter
Status: oorlogsmonument Nationaal Comité 4 en 5 mei
Locatie: t.o. Wilheminapark nr. 44

Het verhaal:
Meteen na de bevrijding van WOII kwamen in Nederland de eerste aanzetten tot de oprichting van oorlogsmonumenten van de grond, waarvoor veelal de ideeën reeds tijdens de bezetting waren gevormd. In augustus 1945 werd onder voorzitterschap van de burgemeester het comité ‘Breda eert zijn gevallen’ opgericht, met het doel gelden bijeen te krijgen voor de oprichting van een oorlogsmonument. Het comité begeleidde gelijktijdig twee projecten: een project voor de Bredase gevallenen en een monument voor de Poolse bevrijders. De opdracht voor een Pools monument dateerde al van voor de oprichting van het comité. Het gemeentebestuur had in begin 1945 reeds kunstenaar Niel Steenbergen deze eer gegund. Steenbergen werkte echter niet snel genoeg naar de zin van de burgemeester, hoewel de kunstenaar daar wel zijn redenen voor had. Na de oorlog was moeilijk voldoende geschikt materiaal te verkrijgen. Op 20 april 1945 ging B&W akkoord met het ontwerp en de plaatsing op de hoek van de Poolseweg en de Eggestraat. De onthulling werd gepland op 29 oktober 1945. Opnieuw gooiden oorlogsomstandigheden roet in het eten. Steenbergen werd als reserve-officier opgeroepen ter recuperatie van kunstwerken in Duitsland. Hij stelde voor dat een nieuwe kunstenaar in de arm werd genomen. Bon Ingen Housz, oud-docent aan de Haagse kunstacademie, kreeg in oktober 1947 de opdracht voor een honorarium van 3000 gulden, dat later tot 4000 gulden verhoogd werd. Intussen was de discussie over de plaats van het monument op gang gekomen, mede door de plaatsing van de Poolse Tank in het Wilhelminapark. Een alternatieve plaatsing op de hoek Paul Windhausenweg-Koninginnestraat werd door de gemeente in mei 1946 afgewezen vanwege de hoge kosten, die de verplaatsing van een transformatorhuisje met zich meebracht. In de loop van 1947 werd besloten het monument in het Wilhelminapark te plaatsen, de huidige plaats. Ondertussen waren de kosten door de vertraging en het nieuwe ontwerp flink opgelopen. Een oplossing werd gezocht door de in 1947 ingestelde Nationale Monumenten Commissie te benaderen. Deze commissie moest moet geld inzamelen om een aantal oorlogsmonumenten te financieren, die als nationaal monument konden gelden. De burgemeester van Breda ondernam in september 1947 een poging ook het Poolse monument een dergelijke kwalificatie te laten krijgen. De Nationale Monumenten Commissie honoreerde het Bredase verzoek en schonk 25.000 gulden. Nu was er zelfs geld over, dat ten goede zou komen aan het tweede oorlogsmonument. In april 1949 ging het comité akkoord met het ontwerp van Ingen Housz en na goedkeuring van door het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen in oktober 1949. Er stond niets meer in de weg voor de onthulling tijdens de viering van het eerste lustrum van de bevrijding. Dit geschiedde op 29 oktober 1949 door burgemeester Claudius Prinsen in het bijzijn van generaal Maczek.
Het Pools monument in Breda is een natuurstenen obelisk, bekroond met een uit brons vervaardigde adelaar die in een hevig gevecht verstrengeld is met een andere bronzen adelaar en deze weet te onderwerpen. Het gevecht vindt plaats op een bronzen wereldbol. Op de zuil is het wapenschild van Polen aangebracht.
De twee adelaars op het monument staan voor Polen en Duitsland. Beide landen hebben een gestileerde adelaar in hun wapenschild. De bovenste adelaar (Polen) onderwerpt de onderste adelaar (Duitsland). Dit verwijst naar de grote rol die de Poolse militairen speelden bij de bevrijding van Breda. Het gevecht vindt plaats op een wereldbol, die verwijst naar de schaal van de Tweede Wereldoorlog.
Onderin de sokkel is gegraveerd: DANK AAN ONZE POOLSE BEVRIJDERS 29 OCTOBER 1944.
Schuin tegenover het monument staat de Duitse tank (Panther D-Tank), die eveneens een oorlogsmonument is.
Volgens Wikipedia heeft Breda in totaal 17 oorlogsmonumenten.
Poolse herdenkingsmonumenten komen veel voor in Breda (8x). Ze zijn te zien:
– bij het herdenkingsmonument op de Claudius Prinsenlaan
– in het Maria kapelletje, Laan van Mertersem
– in het Pools erehof, Vogelenzanglaan
– in de Poolse kapel aan de Claudius Prinsenlaan / Wilhelminasingel.
– bij de Panther D tank in jet Wilhelminapark
– bij het Pools militair ereveld aan de Ettensebaan
– Bij het Pools monument aan de Kerkstraat in Bavel

Naam: Koninginnen
Omschrijving: figuratief beeld van 2 leeuwinnen
Kunstenaar: Tom Claassen – RKD
Kosten: 75.000 euro
Hoogte: ca. 1 meter
Jaar: 9 oktober 2016
Materiaal: aluminium met goudverf
Locatie: t.o. Wilhelminastraat 52

Het verhaal:
Het duurde twee jaar voordat het kunstwerk op de kleine rotonde ter plaatse van de Wilhelminastraat, Ginnekenweg en Baronielaan werd geplaatst. Op 9 oktober werd onder belangstelling van enkele honderden toeschouwers het kunstwerk onthuld. De presentatie van de feestelijke onthulling werd verzorgd door Nick Nielsen die bekend is van de Telekids Wonder School. Met een hoogwerker van de brandweer werd in het bakkie door de Bredase wethouder Boaz Adank en Coen Bastiaansen (voorzitter van de winkeliersvereniging Wilhelminastraat) het zeil verwijderd dat al een paar weken om de twee beelden was omwikkeld.
De beelden werden gedoopt met champagne. In plaats van de champagne te spuiten werd het wat onwennig over de beelden gegoten.
Er is hard gewerkt aan de financiering van het kunstwerk. Het geld is tot stand gekomen dankzij crowdfunding. Er is 75.000 euro verzameld door de initiatiefnemers bij onder meer het Mondriaan fonds, de gemeente Breda en ondernemers uit Oranje Zuid. De winkeliers van Oranje Zuid hebben samen met de gemeente Breda kunstenaar Tom Claassen uitgekozen om een ontwerp te maken vanwege zijn persoonlijke band met de stad Breda. Claassen staat bekend om zijn figuratieve beelden.
Het kunstwerk bestaat uit een 8,5 meter hoge antieke stalen mast met twee stalen armen waaraan twee goudkleurige leeuwinnen hangen. De dieren symboliseren de koninginnen Beatrix en Maxima. De beelden moeten de grandeur van de Wilhelminastraat terugbrengen.
Tijdens het WK-dames voetbal in juni-juli 2019 werden de ‘Leeuwinnen’ voorzien van slingers en ballonnen (omdat de dames ook Leeuwinnen genoemd worden).
Tom Claassen is een kunstenaar uit Breda, die Academie voor Beeldende Kunsten St. Joost heeft gevolgd. Een tweede kunstwerk van deze kunstenaar bevindt zich op het Thorbeckeplein. Het gaat om het beeld “De Eland” dat al in september 1999 is geplaatst.
Het Stedelijk Museum is in het bezit van een klein schaal model van het beeld gegoten in brons.

Naam: Happy Flowers
Omschrijving: geveldecoratie met 6 bloemen en tegels
Kunstenaar: Hans van Bentem – RKD
Jaar: 2005
Hoogte: 4 meter
Breedte: 5 meter
Materiaal: keramiek, smeedijzer en mozaïek
Locatie: Basisschool De Zandberg, Zandberglaan 60-62

Het verhaal:
Kunstenaar Hans van Bentem flirt graag met de kitsch, of liever, met niet-kunstvormen. In zijn werk streeft hij ernaar de kunst dichter bij de mensen te brengen. Hij wil aansluiten bij het alledaagse leven, bij de dingen die de meeste mensen prettig, boeiend of gewoon mooi vinden. Frivoliteit en humor spelen daarbij een grote rol.
Voor basisschool De Zandberg ontwierp hij een poort; een kunstwerk dat de kleuterentree accentueert. Vooral met zijn keuze voor een uitbundige combinatie van kleuren slaagde hij er in om de ratjetoe aan architectuur rondom het speelplein weer samenhang te geven. In lichtgeel, roze en babyblauw bracht hij een tegelmozaïek aan op de muren rondom de ingang. Met die zachte pasteltinten, maar ook met de ronde vormen – die het midden houden tussen roze wolken en bellenblaasbellen, zoekt hij aansluiting bij de belevingswereld van de jonge gebruikers van deze entree. Op het tegelpatroon schroefde hij twee smeedijzeren takken in gifgroen, die samen een speelse poort vormen. Daarop werden zalmroze bloemen gemonteerd met felgele stampers. De bloemen kregen gezichtjes als smiley’s, met elk een andere uitdrukking. Zo ontstond een feestelijke entree op die plaats waar voor alle kinderen de schoolloopbaan begint. En de school is er blij mee.
Later werd dit de hoofdentree van de school. Voor de deur werd een glazen uitbouw gemaakt, waardoor het kunstwerk (helaas) niet meer zo goed te zien valt.
Foto Peter Cox