Het enige ruiterstandbeeld in Nederland van koning stadhouder Willem III staat in Breda. Hoog te paard met de aanvoerdersstaf in de rechterhand deed deze vorst bijna een eeuw lang veel stof opwaaien. In 1903 werd een nationaal comité gevormd om voor de verlosser van Engeland en de redder van Europa een standbeeld op te richten. Onmiddellijk barstte de discussie los over de standplaats waar het beeld zou moeten staan: Den Haag, Amsterdam of Breda. Ook over de kunstenaar was er onenigheid. Na een prijsvraag ging de opdracht naar Charles van Wijk, maar de kunstenaar overleed voordat hij met de uitvoering kon beginnen. Twee en half jaar later kreeg Toon Dupuis de opdracht. Voor het standbeeld werd onder de burgerij van Breda een inzameling gehouden die (omgerekend) 21.360 euro opbracht. Willem III van Oranje Nassau is voor de oude Nassaustad Breda van grote betekenis geweest. Hij voltooide na 1,5 eeuw de verbouwing van het kasteel van Breda.
De onthulling op 8 oktober 1921 ging gepaard met uitgebreide feestelijkheden. De gemeenteraad werd op het laatste moment ‘gedwongen’ voor de feestelijkheden een grote som geld uit te trekken. Het beeld werd onthuld door de opperstalmeester en de minister president Charles Ruijs de Beerenbrouck en niet door koningin Wilhelmina en prins Hendrik, die verhinderd waren.
In 1976, bij een werkbezoek van koningin Juliana, kon geen van de stadsbestuurders haar informatie geven over het beeld en de reden van plaatsing in Breda met een kleine protocollaire rel als gevolg.
In 1988, het William and Mary jaar, 300 jaar betrekking Engeland – Nederland, werd Breda geen rol toebedeeld, ondanks de oude historische banden. Midden 1994 ontstond discussie over het verplaatsen van het beeld, met een nieuw ontworpen sokkel, naar een ander deel van het Kasteelplein. De huidige bakstenen sokkel, in interbellumstijl, ontworpen door ir. J. Reyn van openbare werken, zou daarbij moeten verdwijnen. In november 2000 keerde de rust voorlopig terug toen besloten werd het beeld en sokkel toch op de huidige plek te handhaven.
Aan de voorzijde van het voetstuk hangt het wapen van Willem III met daaronder de naam “WILLEM III.”
Op de hoeken van het voetstuk zijn de wapens van Groot-Britannië (linksvoor), de Nederlanden (rechtsvoor), Frankrijk (rechtsachter) en … (linksachter) aangebracht.
Willem III Hendrik (Den Haag 14 november 1650 – Kensington Palace 8 maart 1702), bestuurde vanaf 1672 als stadhouder Willem III van Oranje Holland, Zeeland, Utrecht, Gelre en Overijssel van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.
In 1677 trouwde hij met Mary II, de oudste dochter van de in 1685 koning geworden Jacobus II van Engeland en dus zijn volle nicht (Willems moeder was Maria Henriëtte Stuart, de Engelse Princess Royal). Vanaf 1689 regeerde hij samen met zijn vrouw over Engeland, Ierland en Schotland. Toevallig was zijn regeringsnummer (III) hetzelfde voor zowel Oranje als Engeland. Als koning van Schotland stond hij bekend als Willem II.
Een kleine replica van het beeld bevindt zich op de binnenplaats van de Pulchri studio’s Lange Voorhout in Den Haag.
Er bestaat een prachtige mythe dat je aan een ruiterstandbeeld kunt zien hoe het met de berijder is afgelopen. En de code is dan: als het paard steigert, dus beide voorbenen staan in de lucht, dan werd de berijder gedood in de strijd. Als het paard één been omhoog heeft, werd de berijder in de strijd gewond of stierf aan zijn verwondingen. Staan alle vier benen van het paard op de grond, betekent dat de berijder rustig in zijn bed is overleden.
Bij dit beeld heft het paard duidelijk alleen het rechter been en Willem is niet in de strijd overleden. Ook bij andere ruitenbeelden bijvoorbeeld in Den Haag klopt de mythe niet.
Ruiterstandbeelden komen erg veel voor sinds de middeleeuwen, vooral in België en Italië. Andere ruiterbeelden in Nederland zijn: koning Willem II in Den Haag en van de heilige Willibrord in Utrecht. Veel ruiterbeelden hebben onderlinge overeenkomsten, wat aantoont dat de kunstenaars simpelweg naar elkaars kunstwerken kijken. Vaak staat het beeld hoog op een sokkel wat nog eens de status van de persoon versterkt. Het paard heeft vaak één been in de lucht waardoor beweging wordt gesuggereerd. Een steigerend paard daarentegen straalt juist kracht en felheid uit. We zien dat onder andere terug bij ruiterbeelden van Napoleon maar ook in het logo van Ferrari en Porsche.

Omschrijving: ruiterstandbeeld van koning-stadhouder Willem III van Oranje Nassau
Kunstenaar: Toon Dupuis – RKD
Hoogte: ca. 2,5 meter
Jaar: 8 oktober 1921
Signering:
“toon dupuis 1921” en
“fonderlie nat^le des bronzes / j. petermann / st. gilles-bruxelles”
Materiaal: brons
Sokkel: hoogte ca. 5 meter, rechthoekig gemetseld
Status: Rijksmonument 519013
Locatie: Kasteelplein N51 35.381 E4 46.579